Арлоў Уладзімір - Сланы Ганібала

24.06.Каб зiрнуць, як жэнiць сына Колю доктар Ала Орса-Рамана, мне даводзiцца пераадолець уначы яшчэ 400 мiляў i тры штаты. Зь беларускае калёнii ў Нью-Брансўiку пад’яжджаю да Нью-Ёрку ў машыне з эмiгрантамi зь Беласточчыны. I старыя, i маладыя моцна трымаюцца беларушчыны. «Цi Майкл драйвуе карам?» — цiкавiцца адзiн з маладых. «Драйвуе, драйвуе», — з адметным акцэнтам адгукаецца з задняга сядзеньня жвавая бабуленцыя з-пад Гайнаўкi.

Вянчаньне ў вядомым сваёй талерантнасьцю ўнiвэрсытэцкiм езуiцкiм касьцёле. Служаць па чарзе каталiцкi патэр i праваслаўны бацюшка. Як зазвычай бывае падчас супольных набажэнстваў i ў Беларусi, сьвятары распачынаюць спаборнiцтва. Дзякуючы беларускаму хору верх зь яўнай перавагаю бярэ айцец Васiль. Нявеста паходзiць з ужо цалкам амэрыканiзаваных iталiйцаў, а таму беларускi бок (сваты, «Лявонiха», каравай) упэўнена перамагае і падчас вясельнае бяседы.

Застолiцу вам у нейкай ступенi дапаможа ўявiць аповед Э. Лiмонава «Юбiлей дзядзi Iзi». Публiка, вядома, сабралася не такая чарнявая, але наконт iкры i ростбiфаў усё было о’кей.

Рэстаран уладкаваўся над самай Iст-Рывэр, памiж двума мастамi з гiрляндамi блакiтных лямпачак, якiя глядзелiся неяк правiнцыйна i нараджалi ў нецьвярозай душы тугу па Бацькаўшчыне.

Я выцягнуў з кiшэнi зялёны нататнiк i помсьлiва запiсаў ключавую фразу гэтага дня — «Майкл драйвуе карам».

25.06.Кожны беларускi асяродак у Амэрыцы наймацней лучаць з Бацькаўшчынай дзьве рэчы — царква і могiлкi.

У Саўт-Рывэры, штат Нью-Джэрзi, гэта царква сьвятой Эўфрасiньнi Полацкай. (Пасьля набажэнства да мяне падыходзiць пацiснуць руку малады эмiгрант, былы беларускi кампазытар Зьмiцер Яўтуховiч.) А на мясцовых беларускiх кладах можна вывучаць i гiсторыю Беларусi XX стагодзьдзя i яе этнаграфiчныя межы. Магiла слуцкага паўстанца Iвана Навумчыка. Манумэнтальны помнiк прафэсару Радаславу Астроўскаму. (Мае праважатыя ўзгадваюць, як аднойчы ў 1944-м у Баранавiчах ён перапудзiў нямецкiх афiцэраў, заявiўшы: няхай партызаны дакажуць, што змагаюцца за вольную й незалежную Беларусь, i я першы пайду зь iмi.) Кампазытар i рэгент Дзьмiтры Верасаў нарадзiўся пад Смаленскам. Як сам расказваў, прозьвiшча было Верас, ды бальшавiцкiя пiсары падставiлi «ов». Помнiкi Палюховiчам. Гэтыя родам зь вёскi Сэрнiкi з-пад Каменя-Кашырскага, якую пасьля апошняй вайны Сталiн «прырэзаў» Украiне.

Юрка Вiцьбiч (Стукалiч) прыйшоў на сьвет таксама на беларускай Смаленшчыне, у Вялiжы.

У халадку царкоўнага архiву сакратар парахвiяльнага камiтэту Мiхась Сенька нарэшце прыносiць мне ўвасабленьне цi не галоўнай мэты маёй заакiянскай вандроўкi — вялiзны пакунак дакумэнтаў пад №28 — «Матар’ялы Вiцябскае навуковае экспэдыцыi 1939 г. Здымкi цэркваў, касьцёлаў i г.д. з апiсаньнем гiст.». Дзясяткi зьнiшчаных помнiкаў. Гiстарычныя сьведчаньнi з дамешкам мясцовых паданьняў. Цьвёрды, з нацiскам i надзiва чытэльны почырк кiраўнiка экспэдыцыi Юркi Вiцьбiча. Знаёмае з ранейшых ягоных тэкстаў iгнараваньне добрай чвэрцi «правiдловых» косак. Мова — расейская.

«Полоцк. Вал Воловьего озера. Известно, что здесь на берегу когда-то находилось в священных рощах капище Перуну... Известно, что в 1563 году в период Ливонской войны Иван Грозный лично топил в проруби этого озера ксендзов-бернардинов»...

«Екимань. Георгиевская церковь»...

«Черея. Белая церковь»...

«Смоляны. Развалины замка королевы Боны. Так или иначе, но народ по сегодняшний день говорит о существовании подземного хода, по которому когда-то Бона ездила на тройке в костел... 3 августа 1708 года, во время Северной войны, замок за исключением угловой башни был разрушен русскими»...

«Витебск. Губернаторский дворец. С 16 июля по 1 августа 1812 года в здании жил Наполеон. Войдя в приготовленные для него на третьем этаже комнаты, он отстегнул шпагу и бросив ее на стол, покрытый картами России, сказал неаполитанскому королю Мюрату: «Я здесь остановлюсь, соединю корпуса моей армии, дам ей отдохнуть и устрою Польшу. Военные действия кампании 1812 года окончены: 1813 год увидит меня в Москве, 1814 — в Петербурге»...

У бары Саўт-Рывэрскага беларускага цэнтру я сяджу насупраць былога палiцэйскага Вовы. Вова дапiвае свой скотч, а я сярод Ст’юартаў, Стрыкераў, Струеўскiх, Стралкоўскiх i Ступелаў знаходжу ў гарадзкiм тэлефонным даведнiку нумар Ганны Стукалiч.

Юрка Вiцьбiч зьявiўся на гэтым сьвеце ў 1905-м, ягоная ўдава — на пяць гадоў раней. Кожны з гэтых 95 гадоў пакiнуў ня толькi сваё кольца на старых дрэвах за вакном, але і сваю фiялетавую жылку на руках спадарожнiцы пiсьменьнiка, што напiсаў лiрычны манiфэст эмiграцыi — «Мы дойдзем!»