Віктар Марціновіч - Сцюдзёны вырай

Мы беглі па ходніках, і ўся мая існасць у гэты момант перацякла ў далонь, я адчуваў гарачыню яе скуры, хуткія дрыготкія сцісканні, якія нараджаліся, калі ёй здавалася, што я рушу недастаткова жвава, і яна жадала мяне паскорыць; ведаеце, у адной яе далоні было больш жыцця, больш кіпучай дзейнасці, чым ва ўсіх асобах жаночага полу горада Бостан і штата Массачусетс разам узятых. Мяне валаклі за сабой, як дзіця, і я раптам узгадаў, што гэта такое — блаславёная дзіцячая безадказнасць, бяспека, бяздумнасць, і які вялікі і загадкавы свет паўстае навокал, калі адзіная твая роля — бегчы за мамкай, ні пра што не думаць, а проста глядзець, глядзець з раскрытым ротам! Міма несліся машыны, мінакі ківалі адзін адному, указваючы на дзівосны малюнак гендэрнага скажэння, на змену традыцыйных (ды непарушных) роляў мужчыны і жанчыны ў Стамбуле.

Бег запаволіўся — мы апынуліся ля вялікай кніжнай крамы. Дзяўчына спрытненька завярнула туды, рыпнуўшы дзвярыма, я застаўся на вуліцы, не адразу зразумеўшы, што мне таксама ўнутр, мне за мамкай, што яна не завалакла мяне за сабой, каб не траўмаваць хісткую псіхіку турэцкіх кніжных гандляроў, падарваную працай з літаратурай, якая наогул няшмат каго шкадуе.

Я ступіў за ёй і адразу ж апынуўся сярод разнастайных памукаў. Тут былі памукі турэцкамоўныя, англамоўныя і нават рускамоўныя. Тут былі чорныя кнігі памукаў, былі мяне завуць чырвоны памукаў, быў музей цнатлівасці памукаў і нават снег памукаў. Здаецца, нічога іншага ў гэтай кнігарні не было, хаця ў завуголлях корпалася трохі акуніных ды яшчэ раскінуў свае прагныя лапы Дэн Браўн. Паміж вежай са слоўнікаў (адзінай функцыяй якіх было дапамагаць чытачу перакладаць памукаў з адной мовы на іншую) і малым узгоркам з літаратуры Турэччыны (адзінай функцыяй якой было падвесці чытача да Памука), месцілася ўтульнае гнездішча, у якім сядзеў дробненькі чалавек з пазнавальнымі слядамі літаратуры на твары. Чалавек трымаў у руках даволі тлустага памука, па ўсім было бачна, што чытаць гэта ў яго больш няма ніякай моцы. Дзяўчына сунула чалавеку пад нос запрашальнік і штосьці спытала. Чалавек шырока ўсміхнуўся, сказаў «айн момент» і кудысьці знік. Памука ён пакінуў на лаве, вартаваць, каб мы нічога не спёрлі.

— Што здарылася? Куды ён? — непакоіўся я, але ж мая спадарожніца была спакойнай, а гэта азначала, што ўсё ў яе пад кантролем.

Хвілін праз дзесяць мужчына нетаропка прамаршаваў у пакой, і гэтым разам ягонай кампаніяй быў пузаты імбрычак і тры шкляныя кубачкі, падобныя да рускіх кілішкаў для гарэлкі.

— Дык вы ведаеце ці не, як нам знайсці гэты музей? — запытала дзяўчына, па ўсім, відаць, пачынаючы падазраваць, што літаратура дэфармавала чалавека больш, чым паказалася спачатку.

— Sit down, please, — прапанаваў ёй. У яго ангельскай адчуваўся істотны прысмак памука.

У імбрыку была гарбата. Я ў захапленні шапнуў дзяўчыне, што шукаць англамоўнага суразмоўцу ў кніжнай краме было вельмі разумнай ідэяй.

— Вы заўсёды кудысьці спяшаецеся, — з дакорам сказаў мужчына, працягваючы кожнаму з нас па кілішку с духмяным пітвом. — Таму ніколі не трапляеце, куды трэба.

Дзяўчына зноў збіралася штосьці спытаць, але ён узняў далонь, паказваючы, што яшчэ не скончыў:

— Месца, дзе вы зараз знаходзіцеся, называецца Gustepa. Навошта ехаць у Gustepa, калі шукаеш Goztepe? А? Растлумачце, я не разумею.

Ён сербануў гарбаты. Ён медытатыўна ўсміхаўся.

— І далёка адсюль да Goztepe? — запыталася дзяўчына.

— Вядома ж. Гэта на другім беразе. Трэба браць паром. А да яго яшчэ ехаць. Таму давайце лепей вып’ем гарбаты ды паразмаўляем.

Нас хапіла роўна на тры хвіліны. Праз тры хвіліны дзяўчына ўжо цягнула мяне ўздоўж вуліцы да метро. Можа быць, мы ўсе сапраўды занадта спяшаемся?

— Gustepa не тое самае, што Goztepe? — гучна абуралася яна. — У Стамбуле? Дзе логіка? Ды тут нават у тры літары разыходжанне павінна лічыцца карэктным! — Я адзначыў пра сябе, як блізка гэтая думка да таго, што круцілася ў маёй галаве.

Тут моцна пашанцавала. Праз сотню крокаў мы пабачылі сапраўдную таксоўку, у сваёй нехарактэрнасці, непрызначанасці агульнаму пейзажу падобную да субмарыны, якая загразла ў звычайным аўтамабільным корку. Нават руку не спратрэбілася ўзнімаць: яна драпежна кінулася да нас, на хадзе адчыняючы дзверы.

Ехалі моўчкі. Стамбул занадта вялікі горад для таго, каб два чалавекі маглі праехаць праз яго ў адной таксоўцы, не зблізіўшыся той часткай душы, якая ніколі не маўчыць, нават калі вусны не размыкае ніхто з суразмоўцаў. Мы ехалі і набліжаліся адно да аднога, я ўпотай падглядаў за маёй спадарожніцай. Гэта — адзінае месца ў тэксце, дзе я паспрабую яе апісаць. Не, я не буду казаць пра чорныя валасы, пра высакародныя рысы твару, пра доўгія вузкія далоні — усё гэта вы пабачыце ў тэкстах, якія нас вымушалі чытаць у школе. А калі не пабачыце, злавіце якога-небудзь памука. Чым яна была адметнай, адрознай ад усіх тых жанчын, якіх я бачыў дагэтуль і якіх бачыў апасля? Перш за ўсё — упартыя, сціснутыя вусны. Я не бачыў іх формы, аднак магу здагадацца, што калі яна засынала і яе заўсёдная напруга спадала, вусны размыкаліся, і апыналася, што ў верхняй цікавая, нават экзатычная кромка, з падвоенай вяршынькай ды маленькай лагчынай пасярэдзіне, у падноссі. Гэтая раскоша — толькі для тых, хто быў узнагароджаны хаця б раз у сваім жыцці пабачыць яе ў ціхамірным сне. Я не бачыў.