Кастусь Акула - Беларусы, вас чакае Зямля

Немцаў i войта пасадзiлi на пярэднiм радзе, мiж настаўнiкаў. Шмат хто пакланiўся войту, чалавеку свайму, якi заняў урад пасьля Бабра. Гэты больш высьцерагаўся, бо ведаў адкуль iдзе небясьпека.

З двух бакоў вучнi пачалi выходзiць на сцэну, станавiлiся ў тры шэрагi. За iмi нехлямяжым крокам з правага боку выйшаў высокi, цыбаты, худы, сьветлавалосы, зь вялiкiмi залысiнамi на шылаватай галаве стары дзяцюк Iван Скараход. Сын мясцовага, абруселага псаломшчыка, да «помашчы меснаму патрыяцiзму», як ён казаў, энтузiязмам не гарэў. У школе вучыў сьпеву, а на гэту нагоду загадалi яму падабраць адпаведны сьпеўны рэпэртуар. Сам валодаў добрым тэнарам. Ласкавыя й мiлагучныя мэлёдыi надта спадабалiся харыстам i Склараход, нашто ўжо пагардлiва адклiкаўся пра «местны патрыяцiзм», ня мог астацца абыякавым да прыгожай беларускай песьнi. Заля зусiм ацiхла, а высокi цыбаты настаўнiк, апрануты ў добра апрасаваны чорны касьцюм, пад гальштукам на штыўным каўнерыку, колькi часiн прыглядаўся залi, пакланiўся, адвярнуўся да хору й падняў абедзьве рукi.

Мэлёдыя, на два галасы, палiлася цiха й некаторыя ледзь спасьцераглi, як вучнi сьпяваць пачалi. Галасы-ж пачалi буйнець i адразу быццам шырокай ракой лiнулi ў перапоўненую залю. Скараход, iз сваей доўгай шыяй, у гэнай пазыцыi нагадваў чорнага бусла, лёгка й плаўна, быццам крыльлямi, узмахваў рукамi. Мэлёдыя заваражыла людзей. Зiрнi на зморшчаныя, сiверам абсьцябаныя твары, якiя рэдка калi ў непраглядным жыцьцi распрамяняла ўсьмешка. Бачыш як загарэлiся вочы? Сэрцы ўскалыхнула блiзкая душы мэлёдыя, цi не радня тэй, што плыла зь бяроставай трубы пастуха Хвядоса зь Лiпавiч i тэй, што цягнулi згорбленыя, на захадзе сонца сьпiны выпрастаўшыя жнейкi на хутары Лазоўскага, радня сьпевам жаўранка й кукаваньню зязюлi ў Гараватцы, рэха неўгамоннага шорхату лiсьцяў гiганта Архiпа й журботнага суму сястрыц хвояў на лiтоўскiм могiльнiку. Гiмн любовi да роднае зямлi, яе незаменнай прыроды, споведзь вечнае прывязанасьцi чалавека да свайго роднага гнязда…

Калi пасьля канца песьнi цыбаты Скараход адвярнуўся да залi й паволi пакланiўся, громам палiлiся воплескi. Вучнi, так як увайшлi раней на сцэну, цяпер павярнуўшыся шнурамi, пайшлi ў бакi. Апошнi выйшаў дырыгент, але воплескi ня сьцiхалi й пачулiся крыкi: — Яшчэ! Тады зноў зьявiўся Скараход, паволi, паважна выйшаў аж на сярэдзiну сцэны, усьмiхнуўся, пакланiўся ды завярнуў назад.

Дырэктар Сабалеўскi, узыйшоў на сцэну бадзёрым жаўнерскiм крокам. I дзiвы дзiўныя, апрануты быў у прыгожы цёмна-шэры касьцюм, з гальштукам, а ня так, як у школе — боцiкi з халяўкамi ды нейкi цёмны пiнжак. I ведамы позiрк з-над верхняй рамы акуляраў. Цяпер чалавек гэты стаяў пасярод сцэны. Перад iм ня было столiка нiякага, а ў руках — нiякае паперыны, значыцца, як выглядала, меўся гаварыць з памяцi.

— Вяртайцеся цяпер у вашы вёскi, сёлы й гарады, у далёкiя й блiзкiя куткi бацькаўшчыны сваей роднай i скажыце народу нашаму, што надыйшоў дзень ягоны абяцаны, бо скончылiся цярпеньнi й мукi ягоныя. Абвясьцiце яму, што адвалены й далёка адкiнуты цяжкi камень зь яго магiлы й што да новага вольнага жыцьця ўваскрэсла Беларусь! Абавязкова дапiльнуйце, каб усе пачулi й зразумелi радасную вестку пра тое, што нарэшце ўзыйшло доўгачаканае яркае й сьветлае сонца над прыгнечанай i зморанай краiнай i што ад дня ейнага ўваскрошаньня пачынаецца жыцьцё новае: сам народ наш, бяз чужых махляроў, гаспадаром будзе ў хацей на нiве сцаей i што ўжо ня будзе валадарыць iм i загадываць яму чужнiк. I скажыце ўсiм, каб мацавалiся духам у гэты вялiкi дзень радасьцi i славiлi Бога Ўсемагутнага за збаўленьне ды няхай памоляцца за тых, што змагалiся й аддалi жыцьцё свае за тое, каб уваскрэсла й жыла Бацькаўшчына!

— Гэткiмi словамi гаварыў у менскiм гарадзкiм тэатры да дэлегатаў Усебеларускага Кангрэсу адзiн з удзельнiкаў таго ўрачыстага паседжаньня, што 25-га сакавiка 1918-га года абвесьцiла незалежнасьць Беларусi ў хворме Беларускай Народнай Рэспублiкi.

Сабалеўскi гаварыў узьнёслым, чыстым, цьвёрдым голасам i ўмiг уся заля ператварылася ў слух. У тую абсалютную, напружаную цiшу ўрываўся лязгат-бразгат няспыннага руху са станцыi. Чыгуначным шляхам, быццам пупавiнай, лучыўся аграмадны ваенны апарат з фронту на ўсходзе iз сваей маткай-Райхам, што корм i прылады сьмерцi яму дастаўляла. З-за сьценаў клюбу, такiм чынам, даляталi адгалоскi руху, народжанага вялiкiм змаганьнем тых самых дзьвюх сiлаў, што ходалiся й тады, калi сакавiк нарадзiў Беларускую Нардоную Рэспублiку. Праўда, сiлы гэныя зьмянiлi свае маскi, але ня сутнасьць тытанiчнага змаганьня. Павялiчылася варварства. А ў гэтай залi красамоўны дырэктар простымi i ўсiм зразумелымi колерамi маляваў карцiну змагарнае гiсторыi народу для людзей, што рэдка ў кнiжку заглядалi, адно прымiтыўна-цяжкiя прылады працы ведалi, людзей, якiм чужынцы ўжо на працягу стагодзьдзяў намагалiся забраць душу, апляваць iх, зьнявечыць, каб пасьля нявольнiкамi ў ярмо сваё запрэгчы. Як пакажаш скамплiкаваную гiсторыю людзям, што так даўно сьвятла ня бачылi, якiм бiлi-таўклi ў галовы, што яны — найнiжэйшыя iстоты, паўзуны, нявольнiкi, пагарды нявартыя? А апошнi, найбольш крывадушны акупант i варвар узяў чыстае, як крынiчная вада, слова й перанiцаваў ягонае значэньне… Ведаў усё гэта дырэктар i таму гаварыў як мага проста.