Валянцін Акудовіч - Мяне няма - роздумы на руінах чалавека

У сьвеце, які ня мае свайго Гаспадара, адзіным гаспадаром застаецца творца. Урэшце, творцу і няма вялікай патрэбы ведаць, з чаго і дзеля чаго паўстаў гэты абсурдны чалавеку сьвет. Па вялікім рахунку, для творцы істотна толькі адно: тут маё “Я” мае магчымасьць зьдзейсьніцца ў творчым акце і тым самым зь нечага стварыць нешта.

Прычына і сутнасьць рэальнасьці — у рэальнасьці “майго” творчага акту. Абсурдная ў сваёй аснове воля да жыцьця ўсяго падстава волі да творчасьці. Яшчэ нічога ня створана, яшчэ ўсё толькі гліна, пакуль ты ня возьмеш яе, колькі зможаш, і ня зьлепіш свой вобраз сусьвету, у выяве якога прычына цябе будзе ягонымі і сэнсам і сутнасьцю.

Быцьцё — гэта абсурд і творчасьць. І нічога болей няма. Нідзе. Ніколі. “Працаваць і тварыць “ні для чаго”, узяць зь нічога, ведаць, што ў створанага табой няма будучыні, бачыць, як у вадзін цудоўны дзень яно будзе разбураным, і ўсьведамляць пры гэтым, што, у сутнасьці, гэта таксама неістотна, як і будаваць на стагодзьдзі, — вось цяжкая мудрасьць, якую ўхваляе абсурдная думка”.

Але гэта яшчэ ня ўсё, гэта яшчэ ня ўся цяжкая мудрасьць чалавека эпохі абсурду. Апошняя — у словах Эдыпа, калі ён, зыходзячы ў невараць, кажа: “...усё — добра”.

Пасьля таго, як з усяго гаворанага шматпакутным Эдыпам Камю вылучыў адно: “...усё — добра”, нас наўрад ці зьдзівіць наступнае: “Трэба ўяўляць сабе Сызыфа шчасьлівым”. Затое грэцкіх багоў гэтыя словы Камю, бадай, моцна зьдзівілі і яшчэ мацней пакрыўдзілі. Псыхалягічна адмысловая формула прысуду, які бяссэнсіць зьнясільваючую працу, адымае ў дзеі вынік, а ў жыцьця значэньне, — шэдэўр караючага генію. І, раптам, Сызыф — шчасьлівы.

Але багі дарэмна закрыўдавалі, бо нават багам ня варта таясаміць свойскае “цяпер” з чужынным да ўсіх “заўжды”, каб аднойчы не апынуцца пад перакуленым сэнсам.

Старажытным грэкам было жыцьцёва неабходна павялічваць колькасьць гармоніі ў сьвеце. Адно такім чынам яны маглі адсунуць падалей ад сябе пагрозьлівую мяжу татальнасьці хаосу. На гэтым і трымалася стратэгія сэнсу, гэтым і вымяралася чалавечая сутнасьць і з гэтага была вынайдзена формула пакараньня Сызыфа: змусіць бясконца дзеіць, але пазбавіць дзейнасьць магчымасьці вялічыць колькасьць гармоніі...

Вымыкаючы з касьмічнага хаосу гармонію чалавечага ладу, чалавек той пары добра разумеў адрознасьць паміж вартай і дарэмнай працай, бо гэта на мяжы між імі палягалі канцы і пачаткі ўсяго, што ёсьць і чаго ня будзе. Натуральна, тады было немагчыма нават падумаць, што здарыцца такі час, калі ня стане асаблівай розьніцы, дзе ты цягаеш камень: на будоўлі ці па схіле гары, наперад ведаючы, што ён ніколі ня ляжа ні ў падмурак, ні ў сьцяну.

Для тых, хто нарадзіўся жыць у XX стагодзьдзі, у даўно збудаванай (і ўжо колькі разоў рэканструяванай) будыніне Эўропы, праблема мэты дзеяньня страціла свой гарманізуючы пачатак, пакінуўшы па сабе адно праблему самога дзеяньня. Адсюль і вынікла магчымасьць “...уяўляць Сызыфа шчасьлівым”. Нават больш за тое, цяпер ужо бачыцца празьмерным заклік Камю: “Трэба ўяўляць...”. Па мерках эпохі абсурду ў Сызыфа зайздросная доля: ён мае і камень, і наканаваньне цягаць яго.

З гэтага паўстае прынцыповае адрозьненьне Сызыфа ад чалавека абсурду, які пазбаўлены ня толькі сэнсу, але, што больш трагічна, і наканаваньня.

Калі Камю запрапанаваў Сызыфа ў якасьці інтэгралу абсурду — значыць, ён не зразумеў галоўнага ў лёсе сына цара Эола і Энарэты. Сызыф увогуле ня ёсьць падзеяй абсурду, нягледзячы на ўсю бессэнсоўнасьць ягонай працы, якая ніколі і ня ў чым не рэалізуецца. Праца Сызыфа ня можа ацэньвацца па меры сэнсу, бо тое, што трывае наканаваньне, — не патрабуе гэтай меры. Наканаваньне само ёсьць прычынай усіх верагоднамагчымых сэнсаў і бессэнсоўніц. І ўсялякі сэнс будзе заставацца ідэалягічнай аблудай, пакуль не пачне зыходзіць з той сапраўднай наканаванасьці чалавека, якую ён раз-пораз страчвае, ня разу не знайшоўшы.

Камю абмыліўся, запачаткаваўшы на міце пра Сызыфа філязофію абсурду. Але мы скарыстаем ягоную канцэптуальную мэтафару, каб інтэрпрэтаваць гэты міт у кантэксьце ідэі “вечнага вяртаньня”.

Чалавек толькі таму і магчымы так доўга, што камень скочваецца з гары. Калі аднойчы ратаўнічы камень не пакоціцца ўніз, то чалавек неўзабаве сам скамянее на вяршыні, бо вяршыня — гэта тое мейсца, дзе ўсё толькі заканчваецца і нічога не пачынаецца.

Вяршыня — могільнік, куды звальваюцца трупы рухаў і сэнсаў, — і там трупянее Сызыф, пакуль скінуты пад ногі камень не пачне спаўзаць уніз. У гэты момант — без каменя на плячах і зь вяршыняй пад нагамі — Сызыф прыйшоў, далей яму няма куды і няма навошта хадзіць. Ён яшчэ ёсьць, але ўжо ні для каго і ні для чаго. Ён — абсурдны чалавек.