Валянцін Акудовіч - Мяне няма - роздумы на руінах чалавека

Ня думаю, каб на гэтае пытаньне і праз сто год пасьля вайны Ніцшэ з Хрыстом нехта ведаў уцямны адказ. Што ў чалавеку запатрабавала “другой” рэальнасьці, чаму не даволі яму было адной, гэтай, якая мелася ў наяўнасьці тут і цяпер? Можа, якраз прычынай быў той самы “лішак жыцьця”, з патэнцыі ідэі якога Ніцшэ стварыў ужо сваю фікцыю — “звышчалавека”?..

А можа, гэта “воля да панаваньня” (на якую Ніцшэ абапіраўся, вызначаючы тое, што рухае жыцьцём) якраз і падштурхнула чалавека шукаць нейкі спосаб, каб займець уладу ня толькі над жыцьцём, але і над сьмерцю?

Ва ўсялякім разе, з чаго б ні паходзіла гэтае памкненьне да другой, ірэальнай рэальнасьці, Ніцшэ, бадай, дарэмна таясаміў яго з хрысьціянствам, дарэмна ганіў і кляў хрысьціянства за тое, што яно падбухторвала людзтва скіравацца на аблудны шлях. Бо ў пазначаным сэнсе, скажам, сьпелы элінізм прынцыпова ўжо мала чым адрозьніваецца ад сьпелага хрысьціянства. Тое, што элінскія багі жылі не ў эмпірэях, а на вяршыні гары — гэта праблема працягласьці, а ня якасьці. Зрэшты, Ніцшэ і сам ужо намацаў унутры элінізму нараджэньне dйcadence, зьвязаўшы гэты факт зь філязофіяй Сакрата. Але калі б Ніцшэ быў зусім пасьлядоўным, то мусіў быў паставіць “межавым слупом” паміж дыянісыйскім і дэкадэнцкім чалавекам нікога іншага як Апалёна.

Ніцшэ, здаецца, і не заўважыў, што Апалён, які ў “Нараджэньні трагедыі з духу музыкі” ўзьнік у якасьці гарманізуючага Дыяніса раўнаважка, — адыгрываў тую самую ролю, што пазьней — Хрыстос.

Не ў Хрысьце, у Апалёне пачатак dйcadence, Апалён, як форма гарманізацыі дыянісыйскай адпрыроднай стыхіі, паўстаў зь немагчымасьці чалавека атаясаміцца з усёй жахлівай татальнасьцю быцьця. Апалён — гэта вылучэньне зь нічым не ўтаймаванага вэрхалу існага рафінаваных гармоніяў лакунаў. Апалён — праява ня “лішку волі да жыцьця”, а недахопу гэтай волі, недастатковасьці яе, немажлівасьці далей трываць магутны націск несупыннай, усё праглынаючай дыянісыйскай павадкі быцьця. І таму мы, напэўна, маем рацыю, калі кажам, што інтэграл дэкадансу быў сфармуляваны ў Апалёне, а ў Хрысьце ён толькі перамяніў эстэтычную парадыгму на маральную...

Хаця, магчыма, я і памыляюся, зважаючы, што Ніцшэ не прыкмеціў “дваістай” сутнасьці Апалёна. Прынамсі, у больш позьніх ад “Нараджэньня трагедыі...” творах ён не супрацьпастаўляў “чашы Грааля” “спарыш Дыяніс-Апалён” і як бы зусім забыўся на Апалёна, трымаючы адно Дыяніса. Праўда, падчас узьнікае думка, што Ніцшэ толькі абапіраўся на Дыяніса, каб выглядаць вышэйшым, каб мець пад сабой нейкае апірышча ў мінулым, у традыцыі, каб ня быць голым адмаўленьнем дзеля адмаўленьня. Здаецца, Дыяніс для Ніцшэ быў толькі канцэптуальнай мэтафарай і хіба што ідэя “волі да панаваньня” пачаткавалася ў дыянісыйскім “лішку волі да жыцьця”. Бо ўжо ідэя “звышчалавека” не магла адсюль паўстаць, прынамсі, без фэрмэнту звышідэалізму. А што да “вечнага вяртаньня”, то тут, акрамя спарадаванага з прыроды кругазвароту (усё паўтараецца з дакладнасьцю да апошняй дробязі), бачна нават адмаўленьне Дыяніса зь ягоным “лішкам”, які і робіць немагчымым “вечнае вяртаньне”, паколькі якраз гэты “лішак” разрывае кола і выштурхоўвае быцьцё ў наступныя прастору і час.

У Ніцшэ было даволі інтэлектуальнай адвагі, каб убачыць хрысьціянства як нянавісьць да цела, прыроды, рэальнасьці (хрысьціянства нават крыж, адвечны знак сонца, а значыць і жыцьця, трансфармавала ў знак магілы, сьмерці), убачыць хрысьціянства як сыстэму адмыслова пераплеценых маральных хітрыкаў, якія неўпрыкмет марнуюць волю быць тут і цяпер чаканьнем нейкай пэрспэктывы там, у мроіве ірацыянальнага... І ня толькі ўбачыць, але і паўстаць супраць блакітнага нежытва маральнасьці, баронячы кавялом імаралізму зяленіва і пурпур жыцьця.

Толькі ці не нагадвае нам Ніцшэ ў гэтым, на злом галавы, рушэньні другога вялікага ідэаліста — Дон Кіхота (натуральна — навыварат)?

Бо нават калі яно і сапраўды так: чалавек маральны, сьвет маральны — фікцыя, фантом, унівэрсалія, пазбаўленая прычыны самой сябе ў адзінкавым, сынгулярным, — то што з гэтага вынікае? Анічога!

Жыцьцё чалавека яшчэ нечым, акрамя як ягонай прысутнасьцю ў быцьці, пакуль немагчыма вызначыць. І ўся розьніца дыянісыйскага ладу жыцьця ад апалянічнага ці хрысьціянскага ва ўскладненьні формы гэтай прысутнасьці “гульнёй” па так ці інакш сфармуляваных правілах, гульнёй у так ці інакш абазваныя фікцыі: і ні “звышчалавек”, ні “вечнае вяртаньне” не надаюць прысутнасьці чалавека ў быцьці якасна новага статусу...