Алесь Паплаўскі - Пастка для рэха

З турмы ён уцёк з тыдзень як ужо. Дапамаглі не за проста так, а за паслугу — давялося аднаго хмыра з дарогі «прыбраць», будзь яму зямля пухам. Але бог з ім, з тым хмыром, галоўнае, што ён цяпер на волі. Напачатку ён нават не паверыў, што яна яму дасталася так танна, бо атрымалася і сапраўды нібы ў той казцы. Расказаць каму — не паверыць. Але ўцёк — і забыўся. Не хоча Шпунт цяпер згадваць пра тое. Выкрасліў ён са сваёй памяці мінулае назаўсёды. І правільна, бо інакш як жа жыць тады, на што спадзявацца?..

Сустрэча са старым у гэтай бязлюднай, атручанай стронцыем мясцовасці выклікала напачатку ў яго незразумелую звычайнаму чалавеку жывёльную радасць. Сумаваў Шпунт па людзях. І сум гэты быў нейкі асаблівы, зразумелы толькі яму аднаму. Гэта быў нават і не сум зусім, а жывёльная пажадлівасць. Ён шукаў сустрэч з людзьмі і адначасова баяўся іх. Але і на гэты раз радасць яго была непрацяглай, бо і на гэты раз з субяседнікам Шпунту не пашанцавала. Гэты, як і тыя турэмныя, быў нейкім несапраўдным, занадта пакорлівым. І карысць сваю ад зносін з ім ён бачыў у наступным. Па-першае, разважаў Шпунт, на бязрыб’і і рак — рыба, усё ж жывая істота, як-ніяк, а ў бязлюдным і гіблым месцы, у якім Шпунт жыў апошнім часам — немалаважны факт. І па-другое: стары не прадасць яго нікому, бо нават і не здагадваецца, хто ён такі, гэты Шпунт.

А Шпунт — чалавек дзікі, неакелзаны. І планаў у яго ніякіх. Яму б дзень пратрымацца ды ноч перакантавацца.

— Мне б твае праблемы, — зайздросціць іншы раз ён старому.

Той перастае крыўляцца, адрываецца ад сваіх няхітрых заняткаў і пустымі вачыма пазірае на турэмшчыка. Робіць выгляд, што не разумее яго.

— Праблемы мне б твае, кажу, а не твой розум, — удакладняе Шпунт і голасна рагоча. — Хочаш, чалавеча, раскажу табе адну дзіўную баечку? — закідвае ён вуду. — Гісторыя, можна сказаць, банальная, але павучальная…

Погляд у старога стомлены і абыякавы. Толькі напляваць Шпунту на гэта, ён расказвае сваю гісторыю, мо ў тысячны раз ужо, і расказвае яе для сябе…

— Жыў некалі ў адной цудоўнай, я б сказаў нават, казачнай краіне нічым непрыкметны чалавечак… — распачынае свой доўгі аповед Шпунт.

Позіркі іх сустракаюцца. Вочы ў абодвух пустыя, налітыя крывёй. Шпунт першы не вытрымлівае..

— Не глядзі на мяне так, — просіць ён у старога і, счакаўшы хвіліну-другую, працягвае свой аповед: — Жыў той чалавек, вядома, не адзін. Былі ў яго сябры, знаёмыя… А яшчэ ў таго чалавека была ўпэўненасць у заўтрашнім дні… Карацей, усё было ў яго неабходнае для таго, каб лічыць сябе Чалавекам, каб жыць у згодзе з сабой, як жывуць мільёны іншых звычайных людзей. Паўтаруся, жыў ён не адзін… Купаўся ў шчасці, не жадаў зла нікому, не зайздросціў, не крыўдзіў нікога… Радаваўся новаму дню. Шкадаваў аб дні мінулым. Хадзіў на працу. Лётаў на крылах, марыў. І ўсё гэта таму, што быў той чалавек — закаханым чалавекам. І здавалася яму, што Каханне тое — вечнае. Але, на жаль, нічога вечнага ў гэтым жыцці не бывае… Аднойчы спакой прыгожага і казачнага свету быў нахабна парушаны шчаслівым, я б сказаў нават, занадта шчаслівым смехам іншага чалавека, закаханага не менш за яго. А, як вядома, сярод двух закаханых няма месца трэцяму. Трэці лішні… Цяміш?

Стары моўчкі слухае. Напэўна, маўчанне таксама мае свой сэнс. Ад свечкі — цьмянае святло і смуродны пах воску. Ад мітуслівага агеньчыка — чырвоныя, налітыя крывёю вочы пастаяльцаў. І цішыня — жудасць якая, чутна нават, як у куце па павуцінцы спускаецца павук. Ад цішыні гэтай мароз па целе.

— Я забіў гэтага шчаслівага чалавека… Забіў, бо хацеў быць шчаслівым сам …

Рыпяць дошкі. Гэта ў кутку на нарах варочаецца, цяжка сапе стары Пастух. Шпунт жвава ўскоквае з «пасцелі».

— Толькі шчасця ад гэтага, чалавеча, не прыбавілася нікому: ні мне, ні ёй, — дадае ён сумна, прыкурваючы ад свечкі цыгарэту. Агеньчык мітусіцца ў яго дрыготкіх пальцах. Агеньчык — нібыта жывая істота. Полымя разварушвае смуродны паўзмрок. Па сценах паўзуць дзіравыя цені…

— Гэць! Гэць, ваўчынае мяса!..

Да гэтых вар’яцкіх выкрыкаў Шпунт абыякавы ўжо. На іх ён даўно не звяртае ўвагі. Вядома, некалі яму надакучыць гэта, і ён зацісне слінявы старэчы рот рукой — раз і назаўсёды. Але пакуль яшчэ церпіць…

— Я разумеў, што маімі ўчынкамі рухаюць рэўнасць і пажадлівасць, аднак, каб адвесці бяду, разумення гэтага было недастаткова ўжо, — працягвае спавядацца Шпунт. — Крыўда была настолькі моцная, што я так і не змог утаймаваць сваіх эмоцый…