Уладзімір Гніламёдаў - Уліс з Прускі

Побач узвышаўся Нью-Йорк. Прускавец пазіраў на гэты велічны горад — галоўны горад краіны, якую яму даводзілася пакідаць. Нью-Йорк імкнуў у вышыню. Уперагонкі з хмарачосамі ўзнімаліся ў неба дзве высокія ажурныя дугі жалезных мастоў, перакінутых над Гудзонам. Удалечыні, у бок поўначы, угадваліся грузныя абрысы маўзалея Гранта, з левага боку ўзвышаўся нядаўна пабудаваны агромністы каталіцкі сабор, назвы якога Лявонка не ведаў. У тым баку, дзе знаходзіўся порт, тоўпіліся, як жалезныя жоравы, магутныя краны, павольна рухаючы сваімі цыбатымі шыямі. Назіраючы за іх працай, ён і не заўважыў, як «California» ціха кранулася з месца.

— Леан! Леан!

Нехта крычаў, стоячы на пірсе. Яму нават пачулася: «Ляво-он!» Ён выразна чуў.

«А можа, гэта яна — Анет? Не, такога не можа быць! Гэта хтосьці чужы…»

— Я і там цябе знайду-у-у!

Не, гэта яму здалося, не іначай. А можа, гэта крычалі каму-небудзь іншаму, не яму, але чамусьці шкада стала амерыканку. Потым свядомасць запоўнілі думкі пра другую Ганну — прускаўскую. Зноў заныла душа. Ён падумаў, што ў свеце, на жаль, няма згоды ў падзеях і ў чалавечых учынках. «А можа, гэта і добра, што яна выйшла замуж — я, як-ніяк, свабодны. Можа, якраз у гэтым шчасце?..»

«California» параўнялася са статуяй Свабоды, потым мінула яе. Ён сачыў, як яна аддалялася, і непрыметна для сябе перайшоў на карму. Глядзеў назад, на зямлю, з якою даводзілася развітвацца і на якой прыйшла да яго сталасць. Тут ён прайшоў праверку на трываласць, на права нешта значыць у гэтым свеце. Пакідаць Амерыку з яе багаццем і незвычайнымі магчымасцямі, дэмакратычнымі правамі і свабодамі — гэта і сапраўды варта было жалю. Гэтая краіна і яму магла даць разгарненне для жыцця. Ён успомніў не раз чутыя ад амерыканцаў словы: «Бог любіць Амерыку». Праўда, нялёгка выкарыстаць гэтыя магчымасці. Часцей за ўсё даводзілася спадзявацца толькі на сябе самога. З нейкім шкадаваннем падумаў, што колькі ён ні знаходзіўся ў Амерыцы, а так і не зразумеў, што такое бізнес.

Выблытаўшыся з Гудзонавага заліва, «California» ўзяла курс у Еўропу. Абрысы амерыканскага берага аддаляліся і раставалі ў блакітнай імгле. Нарэшце знікла і статуя Свабоды, а за ёю і чайкі. Вакол, як і тады, сем гадоў назад, ізноў закалыхалася акіянская далячынь.

Публіка, якая вярталася назад, у Еўропу, выглядала куды больш чыстай і дагледжанай, чым тая, што некалі плыла сюды, у Новы Свет. Прускавец часта паднімаўся на палубу, азіраўся на людзей, углядаўся ў шэрую бясконцасць акіяна. Крыху прытупіліся думкі пра Ганну, пра апошнія падзеі свайго жыцця. Як такое ўжо адбылося, то ўжо відаць, нічым не паправіш. Калі яна замужам, дык ужо позна. Яе не вернеш. Нічога не зробіш. Чаго ж я так раптоўна кінуўся? Трэба было раней. Яна ж чакала!.. Але дакуль можна чакаць?.. Сем гадоў прабыў тут, сем гадоў…

Вяртаўся іншым чалавекам. Калі падумаць, то вяртаўся з багаццем — вёз энергію новага вопыту, мыслення. Цімоша ўжо вярнуўся. А цяпер і ён вось едзе. А Піліпко, напэўна, застаўся. Жаніўся, мусіць, прыжыўся… Цікава, дзе зараз Андрэй Кляновік. У Амерыцы ці, можа, ужо ў Расіі?

Новы год сустракаў на караблі. 1914-ы. Восьмы з сустрэтых у Амерыцы. Сусед па каюце — мужчына з рудымі абвіслымі вусамі — прапанаваў выпіць віскі.

— Адкуль вы?

— Russian.

— O-o!

Каюту асвятляла слабенькая электрычная лямпачка — начнічок. Сусед быў гандлёвым агентам — вёз у Лібаву ўзоры прадукцыі сваёй фірмы — пальчаткі, дамскія сумачкі і парасоны. Пілі віскі, гутарылі.

Пад раніцу выйшлі на палубу. Дзьмуў вецер. Хвалі нагадвалі вадзяныя горы, паміж якімі карабель мог, калі б раптам не пашанцавала, перавярнуцца і пайсці на дно. Вецер злымі похапкамі зрываў з гэтых вадзяных гор пену і, тут жа, расціскаючы яе на пыл, кідаў на палубу Але «California», здавалася, плыла марудна, і Лявонка губляў цярпенне. Ахмялелы ад віскі і свежага ветру, ірвануў гузікі і зняў з сябе кашулю, добра-такі паношаную, размахнуўся і кінуў яе ў акіян.

Новы знаёмы засмяяўся:

— Новы год! Старыя рэчы далоў!

Кінуўшы, аднак, Лявонка ўспомніў, што ў кішэні яшчэ знаходзілася колькі даляраў. Стала шкада, але махнуў рукой — не кідацца ж за імі ў акіян. А хвалі, як ашалелыя, усё біліся аб борт, абдаючы зявак пырскамі пены.

Новы знаёмы, які стаяў побач і, абапёршыся на жалезную загародку, глядзеў у мора, сказаў:

— Недзе пад намі ляжыць «Тытанік». Аграмадны карабель! Колькі тысяч людзей на ім плыло…

Лявонка ўспомніў, што ён чытаў пра гэтае трагічнае здарэнне ў газетах.