Уладзімір Гніламёдаў - Уліс з Прускі

Тут Лявонка не вытрымаў і зарыдаў уголас, бездапаможна, як бы адчуўшы ў тых калаўротах адлюстраванне свайго лёсу. Плачучы, чытаў далей:

«…Трахім быў апрануты ў белую палатняную вышытую сарочку і падперазаны поясам з кутасамі. І Ганна ўбралася па-святочнаму. Сарочка вышытая, спаднічка, фартушок, на галоўцы вяночак з рознакаляровымі стужкамі, але сама маладая надта смутная выглядала. Але што дзеецца? Не паспелі справіць вяселле, як Трахім зноў стаў хадзіць на музыкі. Ты ж яго ведаеш. А неўзабаве ў Ганны нарадзілася дзіця. Сынок. Неяк гэта было для ўсіх нечакана, бо пра Ганніну цяжарнасць ніхто не чуў — не падобна яна была на цяжарную. Бацюшка малога Косцем назваў. Відаць, у гонар Кастантага, які быў за кума.

Вось такія справы. У нас ужо восень. Ты надта там не ўбірайся. Трымайся. Дзяўчына знойдзецца заўсёды.

Пісала Тоня».

Пасля гэтага ён доўга не мог супакоіцца. «Жыццё дае нечаканасці, — раз-пораз уздыхаў ён, адклаўшы ліст убок. — Спадзяваўся на адно, а выйшла іншае. Што ж, такі, мусіць, лёс…» Успомніўся чамусьці радок з даўняга Ганнінага ліста: «Хлопцы за адзін вечар станцоўваюць па пары пасталоў».

«Датанцавалася!..»

Гаспадар заўважыў яго разгубленасць:

— Што здарылася?

Работнік пачуваў сябе ніякавата, толькі і здолеў сказаць:

— Мне спешна дадому трэба.

— What did you say? [12] Што ты сказаў? (англ.)

— Ліст прыйшоў з дому. Лна замуж выйшла, — растлумачыў прускавец.

— Хто?

— Дзяўчына мая…

— Ол райт! — паціснуў плячыма фермер. — Тым больш няма чаго хвалявацца. Нашто ехаць, калі яна ўжо замужам?

І потым — у гэтай сітуацыі яшчэ невядома, каму больш пашанцавала… — Іван глядзеў на яго са шкадаваннем, як на дзівака.

Розумам Лявонка пагаджаўся, што фермер гаворыць праўду, а сэрца не сунімалася: «Едзь!»

Іван, а потым і Мелані спрабавалі давесці сваё:

— Сюды ж едуць людзі, каб заставацца тут! — казаў Іван.

— Завядзеш свой бізнес… — угаворвала Мелані.

Гаспадар спрабаваў суцешыць:

— Хутка на зайцоў будзем паляваць, вунь іх колькі развялося!

Але Лявонку было не да зайцоў. «Не, Амэрыку я пакідаю — раз і назаўсёды. Вярнуцца ў Амэрыку? Ніколі. Гэта ж праз яе я страціў Ганну…» Вядома, Бузукам гэтак рэзка сказаць не пасмеў. Крыху супакоіўшыся, нават палагаднеў:

— Папраўлю справы і вярнуся. Я ж маю на гэта права на працягу двух год…

Забягаючы наперад, аднак, нельга не сказаць, што і праз дзесяць, і праз дваццаць, і праз больш гадоў ён не раз будзе шкадаваць, што пакінуў гэтую такую багатую на розныя дзівосы краіну, шырокую і па-сапраўднаму свабодную.

Не адкладваючы, з'ездзіў у Маршалтаўн, зняў у банку невялікія грошы, што ляжалі на яго рахунку, хуценька купіў білет на параход, астатнія, за выключэннем тых, што патрэбны былі на дарогу, выслаў дадому. Параход — «California». Ён быў намаляваны на білеце — дыміў усімі чатырма высокімі чорнымі трубамі. Тут жа, у Маршалтаўне, набыў жоўты скураны чамадан, як-ніяк — амерыканец, новы капялюш, куртку і іншыя неабходныя рэчы і падарункі. Касцюм у яго быў яшчэ той — цёмны ў шэрую палоску, які яны некалі куплялі разам з Цімошам і Піліпком. Купіў яшчэ пару белых кашуль і мацісовыя запінкі да іх.

— Ты сёння выглядаеш, як новенькі даляр! — пажартаваў гаспадар, калі Лявонка вярнуўся з Маршалтаўна.

Мелані глядзела на яго з сумам.

— Білет купіў! «California»! — абвясціў Лявонка і паказаў чамадан.

— У Каліфорнію? — не зразумела Мелані.

— Дадому. Гэта параход «California».

— Вось яно як! — Фермер пачасаў патыліцу і паправіў капялюш.

Прускавец таксама развёў рукамі. «California» адплывала праз некалькі дзён. А там, праз пару тыдняў, Лібава. Трэба было развітвацца з гасціннымі гаспадарамі. Іван зрабіў канчатковы разлік.

Вяртаўся ён з Амерыкі на зыходзе 1913-га. На дварэ ўжо стаяла няўтульная нью-йоркская зіма. Над горадам плылі, чапляючыся за дахі шматпавярховых хмарачосаў, густыя звільгатнелыя аблокі. Пранізлівы вецер даставаў да самага споду, але прускавец не адчуваў холаду. Стоячы на палубе магутнай чатырохтрубнай «California», ён думаў пра той дзіўны збег абставін, які закінуў яго ажно на другі бок зямлі, за акіян, пра наканаванасць жыцця, у якім прычыннасць і лёс дзейнічалі як бы заадно.

«Чаму гэта я раптам так хутка падхапіўся і кінуўся дадому? Як і тады, калі сюды ехаў… Ганна, Ганна, Ганна… Гэта ты мяцеліш маім жыццём. Дзівак! Лічыў сябе незалежным. Незалежным — ад каго? Хіба можна быць незалежным ад сваіх пачуццяў, ад самога сябе? Ад той сілы, што падхапіла і панесла ў гэтыя невядомыя прасторы, у Амэрыку?.. Цяпер яна несла яго, як птушку, назад — у Еўропу, дадому, у Пруску. Гэта ўсё адно як нейкі інстынкт. Інстынкт вяртання. Пруска, Пруска, як ты там?»