Уладзімір Гніламёдаў - Уліс з Прускі

Падскочыў Лявонка, паспрабаваў дапамагчы зняць вопратку. Хутка прыспела медыцынская дапамога, з'явіліся пажарныя. Дэна паклалі на насілкі, накрылі прасціной. Праца спынілася, у людзей ужо не заставалася ні фізічных, ні маральных сіл.

Прыбіты тым, што адбылося, Лявонка апусціўся на цэментавы дол. Зверху на яго зняважліва, як яму здавалася, пазірала чорная аграмадзіна печы. І тут у яго пайшла горлам кроў. Прускаўца таксама вынеслі на насілках. Праз непрытомнасць ён паспеў пачуць чыюсьці ўсхваляваныя галасы:

— Здзекуюцца тут над намі! Формана трэба пад суд!

— І боса!

Тыдні са тры праляжаў у бальнічнай пасцелі. Моцны жар удалося збіць пілюлямі, але доўга ляжаць не давялося. Дзень у бальніцы каштаваў два даляры. Крыху ачуняўшы, зноў падаўся на завод. Працаваў да канца зімы, адчуваючы, аднак, што не зусім здаровы. Да знясіленасці дадалася прастуда, і зноў, калі кашляў, паказвалася кроў. На ім усё часцей спыняўся погляд формана. «Чаго гэта ён? — думаў ліцейшчык. — А можа, да яго дайшло, што тады на мітынгу на тым быў? Але ж, здаецца, мяне там ніхто не бачыў… Не, мяняць трэба работу, шукаць нешта іншае…» І ён ужо канчаткова вырашыў гэтак і зрабіць, калі аднойчы перад зменай пачуў ад формана:

— На тваім месцы ўжо працуе чалавек.

Лявонка як абамлеў, а калі да яго вярнулася здольнасць гаварыць, формана побач ужо не было.

Так ён зноў застаўся без работы, апынуўшыся на вуліцы сярод беспрацоўных. Як на тое і грошы скончыліся. Пасля бальніцы іх было не шмат, але на жыццё хапала. Цяпер у кішэні заставалася ўсяго дзесяць даляраў, яшчэ менш, чым у дзень прыезду, калі ён упершыню ступіў на амерыканскую зямлю. Знайсці работу самому — справа практычна безнадзейная. Пагэтаму з раніцы ішоў на біржу працы. Гатовы быў узяцца за любую, самую чорную работу, але яе не было. З фабрык і заводаў звальнялі, начлежкі і паркі былі перапоўнены беспрацоўнымі… Ля біржы ўжо стаяў натоўп беспрацоўных — людзі самых розных узростаў, мужчыны, жанчыны… На абліччах — пячатка нястач і страху. Пагляды скіраваны ў акенца, дзе сядзеў чыноўнік у накрухмаленай сарочцы, шоўкавай камізэльцы, пры гальштуку. Біржавая акула — так беспрацоўныя называлі гэтага чалавека. У зубах у «акулы» — тоўстая сігара. Пагляды беспрацоўных гарэлі надзеяй, але яна не спяшала спраўджвацца. На твары ў «акулы» застыў тупы і нерухомы выраз. Прускавец стаў у канцы. Народу ўсё прыбывала і прыбывала. Падыходзілі і проста цікаўныя, якія мелі працу.

Адзін з такіх цікаўных, чалавек з сытым абліччам, сказаў:

— Тыя, хто хоча атрымаць працу, збіраюцца, каб вы ведалі, на прыватнай біржы.

Прыватнай біржы трэба было плаціць, калі яна прадаставіць работу. Пяць даляраў ён адклаў даўно — на ўсякі выпадак. Вырашыў заўтра падацца на прыватную біржу. У галаве раіліся невясёлыя думкі — на чыесьці спачуванне і дапамогу разлічваць не даводзілася. Прыгадаўся Кляновік: «Калі гэтак здзекавацца над чалавекам, дык сапраўды можна выклікаць рэвалюцыю».

Між тым колькасць беспрацоўных з кожным днём павялічвалася, а работы — ніякай. Хоць у Пруску ўцякай! Былі б грошы, каб тады Падгурскаму не паслаў, дык узяў бы білет і памінай як звалі.

Дома яго якраз і чакаў ліст з радзімы. Пасля звычайных прывітанняў і паклонаў паведамлялася пра будаўніцтва панскай крухмальны «…У нас ужо цёпла. На крухмальні ў Падгурскага самы разгар работы. Ужо выкапалі ставы, падвысілі берагі. Насупраць панскага саду, дзе канчаюцца насыпныя берагі, паставілі запруду. Цяпер, Лявонка, калі прыедзеш, дык Плісу не пазнаеш. Сапраўдная рака. Пад абсталяванне пачалі ўжо будаваць і сам будынак. Прывезлі і тое абсталяванне, якое пан Станіслаў выпісаў ажно з Прусіі. Каб надзейна правезці яго ў двор, давялося рамантаваць не адзін мост па дарозе. Услед за абсталяваннем прыехаў лысы немец — для яго ўстаноўкі. Прозвішча — Лявар. Родам ён з Сілезіі. На жываце целяпаецца ланцужок ад гадзінніка, а сам гадзіннік у кішэні. Усе былі вельмі здзіўлены, калі даведайся, што ён мажа галаву варотамі яйкамі, каб раслі валасы…»

Далей сямейнікі пісалі пра сваё жыццё, якое ішло сваім ходам і было нязменным, пра Ганну, якая «чакае». Ліст заканчваўся спачуваннем Лявонку ў яго становішчы (чужына — гэта заўсёды не соладка) і пажаданнем хуткага вяртання.

Ён прачытаў ліст, падняўся і пастукаў у пакой да Юджына. Той моўчкі сядзеў на сваёй кушэтцы. Гаспадыня ўсё яшчэ трымала яго на кватэры, хоць ён, як і Лявонка, таксама быў без работы. Погляд ірландца ўтаропіўся ў водаправодную трубу, што праходзіла пад самай столлю.