Андрэй Федарэнка - Мяжа

— …Як і п’е, то ён шкоды не робіць, не б’ецца, не сварыцца…

— І не сварыцца, маладзіца, а што п’е, дык ён не ўкраў, а за свае… Жаніцца яму трэба!

— Хто за мяне пойдзе? — я. (Трэба ўмець, ведаць, чым ім дагадзіць.)

— А мо дасць Бог. Цяпер жа і дзеўкі ўсякія бываюць…

Ах, якім алеем па грудзях было ім гэта слухаць, а мне — такое казаць! Усё, жыццё скончана ў 20 год. Ну што ж, прападу, сап’юся — «это многих славный путь!» Яшчэ парачку!.. Як прыемна разыгрываць з сябе спітага, «кончанага», да чаго ж салодкае гэта пачуццё — усіхняй забытасці, адрынутасці, адзіноты… Як тады людзі пачынаюць мякчэць, раскрывацца, шкадаваць цябе, памагаць табе…

На самой справе падсвядома ішло назапашванне матэрыялу, усё капілася невядома для чаго — ці, якраз такі, вельмі добра вядома, для чаго: адбывалася своеасаблівае «зацяжарванне», якое не магло не скончыцца родамі; як скажа пазней у рэдакцыі «Маладосці» першы ўбачаны мною жывы пісьменнік, Уладзімір Саламаха: «Нарыў, які будзе прарываць, хочаш ты таго, ці не».

Канечне ж, неўзабаве гэтая гульня перайшла б у проста жыццё, і тады сам не заўважыў бы, як зрабіўся б тым, у каго гуляеш.

Усё да таго йшло. Не бачылася магчымасці нікуды вырывання.

Можна спытаць — а куды вырывацца? Навошта? Пасля аповесці «Вёска», у якой я, хочучы праклясці сялянскае жыццё, міжволі блаславіў яго, крытыкі пісалі: «Нашто герой некуды імкнуўся? Яму ж рай там быў».

Вось толькі з гэтага рая, як у прымаўцы, «не выйдзе ні…», словам, анічога. Рай там быў да 14 гадоў, а пасля для таго, хто не паспеў і спазніўся, пачыналася пекла. І вырыванне з тагачаснай вясковай рамантыкі было сінонімам слову «жыць».

Аднак неаднойчы яшчэ я пачую ад самых розных людзей карысныя парады.

Сяргей Дубавец: «Ну, скончыш інстытут, застанешся ў Мінску і ці прападзеш, ці яшчэ горш — станеш такім жа пісьменнікам, як усе яны. Трэба жыць у вёсцы, сярод народа…»

Алесь Рыбак: «Эх, мне б вашы гады… Пераехаў бы ў вёску, пісаў бы там на прасторы…»

Іван Пташнікаў: «Каб мне ваша маладосць!.. Я б пешкі пайшоў па Беларусі, потым асеў бы ў вёсцы…»

Анатоль Сыс, доўга не могучы мне дараваць працу ў «Полымі» (ён лічыў, што я займаю яго месца): «У Бярозаўку, (…)!» (Бярозаўка — гэта мая вёска.)

Калі Булгакаву аднойчы пачалі даказваць, што ён «павінен змагацца за чысціню тэатральных прынцыпаў» і т. п., і прыводзілі аргумент:

— Вы ж прывыклі галадаць, чаго вам баяцца! — Булгакаў адказваў:

— Я, канечне, прывык галадаць, але не вельмі люблю гэта. Так што вы ўжо самі змагайцеся.

«Менавіта таму, дарагія, што я дастаткова там пажыў і ведаю, што гэта за мёд, я туды не вельмі імкнуся — вы ўжо самі там жывіце».

Лёгка сказаць — вырвацца.

Трэба не проста з’ехаць упрочкі. Трэба была абавязкова вышэйшая навучальная ўстанова, і абавязкова звязаная з літаратураю, бо залежнасць ад яе была ўжо куды мацнейшай, чым ад таго ж спіртнога.

Як гэта зрабіць? Без грошай, без блату, без «чырвонага дыплома», без накіравання? У кожнае ВНУ каля дзесяці чалавек на месца. Плюс гуманітарныя ВНУ патрабуюць, каб меў нейкае дачыненне да творчасці (а ўся мая «творчасць» — сіні канверт ды два вершыкі ў раёнцы, і тыя згубіліся). І тут, як не раз яшчэ здарыцца ў жыцці, памагла армія, радок з характарыстыкі: «активно сотрудничал с „Боевым лиском“, некоторое время являлся редактором его…»

З гэтым радком узнікаў адзін з сотні шанс быць — не, не дапушчаным да экзаменаў, не стаць абітурыентам, а ўсяго толькі слухачом на падрыхтоўчым аддзяленні. І нават ім зрабіцца няпроста, трэба прайсці «субяседаванне». Тры прадметы: гісторыя? нямецкая? — не памятаю. Апошняя — літаратура. «Паднятая цаліна». Пашэнціла. «Всерьёз собрались Рваные шчупать Советскую власть…» Выдатна, пяць. Тры пяцёркі. (Як Бунін ніколі не змог прывыкнуць да савецкага правапісу, так я ніколі не прывыкну да цяперашняй дэбільнай дзесяцібалкі.)

Выйшаў на вуліцу. Іншымі вачыма агледзеў гэты горад, іншымі вушамі яго пачуў, іншымі ноздрамі ўдыхнуў яго паветра…

Вечар, цягнік, купэ, толькі я і нейкая жанчына. Дастаю пляшку «чарніла», набулькваю поўную, 250 грамаў шклянку, спакойна выпіваю да дна. І раптам жахлівы стогн:

— О-ох, Божа мой мілы, Божа літасцівы! Што ж гэта робіцца на белым свеце?!

Як заўсёды ў такіх выпадках, доўга, месяцы два (дзелім на дні і гадзіны), цягнулася маўчанне. Мёртвае. І, як заўсёды, калі герой праходзіць усе неабходныя фазы: адчаю, злосці і абыякавасці — менавіта ў той момант з’яўляецца паведамленне з казённым штэмпелем.