Александр Осипенко - Паплавы

— Я ўжо думала, не прыедзеш,— гаворыць яна чужым голасам.— Чаго табе на цаліну ўздумалася ехаць?

— Мусіць, лепей было б, — адказвае Макар. Пякучая крыўда душыць яго: ён жа тут лішні. Навошта толькі было адгаворваць яго ад паездкі на цаліну.

— Мы вас, Цімафеевіч, вельмі чакалі. Маці, калі атрымала пісьмо, увесь дзень плакала.

— Адзіны ты ў мяне, і раптам такое пісьмо...

«А Пацей?» — злосна падумаў Макар!

Маці ставіць на стол яечню. Дземідзенка прыносіць з сянец паўлітра гарэлкі, адкаркоўвае бутэльку, налівае ў чаркі. «У нас такіх не было»— думае Макар.

Яны сядзяць з трох бакоў стала, далёкія і незадаволеныя адзін другім.

— За шчаслівы, так сказаць, зварот у родныя пінаты,— важна гаворыць Дземідзенка, падымаючы чарку. Трымае ён яе двума пальцамі, смешна адставіўшы астатнія.— Каб, значыць, усё ў лад ішло.

Ён хоча чокнуцца, але Макар падымае чарку і паспешліва п’е.

— На здароўечка, Цімафеевіч,— ківае галавой Дземідзенка.

Маці падсоўвае відэльцам сакоўныія скваркі.

— Еш, а то там, напэўна, не надта ласаваў.

— Кармілі добра...

— Жывём мы, дзякуй богу,— гаворыць Дземідзенка, і гэтае «мы» балюча кранае Макара. — Я Матроне Максімаўне даўно казаў: напішы сыну, вам тоісць. А яна саромелася ўсё. Яно, так сказаць, вашая справа па маладосці вядомая: свая сям’я будзе, ну, а Максімаўна як бы і ні пры чым.

У Макара непрывычна кратаецца павека. Ён прытрымлівае яго пальцам, чуе, як пад ім ліхаманкава б’ецца жылка.

— Вяселле ў нас сёння,— ні з таго, ні з сяго гаворыць маці...

— Прыпар, а ў нас гулянкі,— падхоплівае Дземідзенка. — Парадку няма. Як у арыфметыцы, ці два разы па тры, ці тры разы па два — здабытак аднолькавы. Змагаюся за праўду адзін, як той рыцар.

— Табе, Толя, больш за другіх трэба, — маці па-дзявочаму пачырванела ад таго, што назвала Дземідзенку пры сыне Толем.

— Такі ўжо я неспакойны,— звяртаючыся да Макара, растлумачыў той.— Пасада ў мяне незайздросная. На задворкі выпхнулі... А чаму? Бо праўду-матку паважаю. Чалавеку далікатнай натуры цяжка жыць у наш час.

— А дзе ваша тая жонка?

Маці дакорліва паглядзела на сына.

— Вы пра Алену Міхайлаўну? Пытанне вашае, малады чалавек, не тактоўнае, але вас я не вінавачу. У глухамані на пачцівасць не вельмі глядзяць. На пытанне ваша, аднак, скажу,— Дземідзенка ўздыхнуў, пасунуўся да Макара, панізіў голас: — Яна вось усё разумее. У вашай маці вельмі багатая душа. А лёс вёў, вёў яе па дальніх сцежках, пакуль не прывёў да такой жа душы. Тут удумацца трэба толькі. Вы вось асуджаеце маці. Па вачах вашых бачу, што думаеце. Навошта, маўляў, яна выходзіла замуж. I зноў я вас у гэтым не вінавачу. Чалавек у першую чаргу пра сябе думае. Вам хацелася б, каб маці ўсю ўвагу толькі вам аддавала. А маці пра сябе думае. Яна хоча пажыць на поўныя грудзі. Цяпер аб сабе больш трэба клапаціцца.

— Шкурніцкі ў вас падыход да жыцця,— не вытрымаў Макар.

Маці з затоенай боязню пазірала на мужчын. Некалькі разоў памыкалася нешта сказаць, але, відаць, баялася ўступіць у спрэчку. 3-за стала вылезлі незадаволеныя адзін другім. Дземідзенка злосна соп у рыжыя вусы. Маці кідала на Макара непрыхільныя позіркі. А ён думаў: «Збягу, абавязкова збягу. Няма чаго мне тут рабіць».

VII

Горад знемагаў ад спёкі. Нясцерпнай гарачынёй патыхала ад дамоў, асфальтаваных вуліц і нават ад сквераў. Дачасна пажаўцелі, згарнуліся лісты на ліпах, павыгарала трава ў парках. Толькі на газонах цвілі браткі ды астры.

Вуліцы не паспявалі паліваць: яны адразу ж высыхалі. Тады машыны ўздымалі сухі, перацёрты пыл. Ён вісеў шызай смугой у паветры да позняй ночы. Пад раніцу асядаў, прыцярушваючы бурую траву жаўтаватай пудрай.

Пасля раскошы падзвінскіх паплавоў Льву Раманавічу было душнавата. Ён не паспяваў выціраць твар. I ад таго, што вельмі часта цёр па ім насоўкай, лоб і шчокі балюча гарэлі. Ды яшчэ ўедлівы пыл непрыемна казытаў у горле і носе.

«Цяпер,— думаў Алексіч,— добра было б прайсціся па поплаве босаму. Атава адрасла, трава мяккая, аксамітная. А потым выкупацца б у Пітамцы!» I раптам яму прышла на дзіва простая думка. Што, наогул, яму рабіць у сталіцы? Вывучаць гэтую пажухлую траву ў парку або, нават, на вопытным полі? А лепшае вопытнае поле, чым у Закружжы, цяжка знайсці. Няўжо навуковыя работы можна пісаць толькі вось тут, у сценах акадэміі? Ну, можа, фізікам, хімікам, літаратарам, філосафам варта сядзець у цішы лабараторый ці архіваў. А наша месца там, у калгасах. Ды і дысертацыі трэба пісаць там жа. I перш чым несці іх на вучоны савет, аддаць на суд калгаснікаў. Лёнька Зайчык або Дзямід Пракуда такіх заўваг наробяць, што ніколі і не прадбачыў бы. Бліжэй да жыцця, да людзей! Найвялікшыя адкрыцці чалавецтва нарадзіліся якраз не ў кабінетах, а ў маленькіх хацінках, у глушы. Цыялкоўскі вынайшаў ракетныя рухавікі ў Каломне, Мічурын вывеў новыя пароды пладовых дрэў у Казлове, а першы паравоз паявіўся на Урале. Потым чаму мы так вузка вывучаем праблемы?.. Адзін выводзіць пароды жывёлы, другі новыя гатункі пшаніцы, трэці вывучае лугі. А хто займаецца ўсім комплексам сельскагаспадарчых задач? Эканамісты? Але не ўсе яны дасканала ведаюць тэорыю земляробства і таму таксама абстрактна вырашаюць свае праблемы. А што, каб разам узяцца за ўсё адразу. Разлічыць, спланаваць, ажыццявіць поўны комплекс работ па ўзмацненню такіх калгасаў, як закружскі «Маяк». Я ведаю травасеянне, заатэхнію, ветэрынарыю, паляводства. А эканоміку? Толькі ў аснове. Мала! Сёння ж засяду!..