Аркадзь Чарнышэвіч - Засценак Малінаўка

Пасля снедання Івана пахіліла да сну. Ён цэлую ноч быў на начлезе, а хіба там заснеш! З усходам сонца пайшоў араць. Нялёгка, аднак, у чужых людзей. Спаць цяпер хацелася так, што вочы зліпаліся самі.

Калі Андрэй прыйшоў з гумна, Іван соладка спаў на голай лаве, паклаўшы галаву на рукі. Андрэй падсунуў яму пад галаву світку і сеў каля стала. Апошнія дні ён адчуваў сябе спакойна. Трывогі хоць і не зніклі, але значна аддаліліся. Ён цяпер не быў бездапаможны і менш хадзіў раіцца да Яна Сташэвіча. І гэтую ўпэўненасць прынёс яму не хто іншы, як гэты сціплы хлопец Іван. Дзіўна. Разуменне гаварыла яму, што Іван толькі парабак, чужы чалавек і не нясе ніякай адказнасці за яго гаспадарку, а сэрца падказвала іншае. Яно гаварыла, што ён не адзін мужчына ў хаце, а гэта ўжо само па сабе нечага варта.

Калі коні з’елі авёс, Андрэй разбудзіў Івана. Той сеў і працёр кулакамі вочы. Было відно, спаць яму ўсё яшчэ хацелася.

— Павядзеш, Іван, коней на поплаў, там шкоды вялікай няма. А Маргі араць я паеду заўтра раніцай сам, дам табе выспацца.

— А я не вельмі хачу спаць,— бадзёра адказаў Іван.

— Не вельмі хочаш спаць? А я сам хачу. От пайду жыта звею, ды ў млын трэба, а то хлеб са стала ўцякае.

Ён пайшоў у гумно з думкай, што леташняя пашня неяк вельмі хутка кончылася. У свірне засекі пустыя — і гэта адразу пасля жніва. Пры бацьку так не было. Тады быў пажыўнейшы харч, спарнейшы хлеб.

Поплаў, куды Іван прывёў коней, ляжаў між Малінаўкай і Чыжэвічамі. Тут працякаў каламутны ручаёк, які летам перасыхаў. Аставаліся толькі брудныя лужыны, у іх купаліся засцянковыя свінні. Поплаў быў куп’істы і голы, як бубен, толькі каля ручая стаяла некалькі крывых алешын. Паша тут была няўдалая.

Іван спутаў коней, падаслаў пад бок світку, выняў кніжку вершаў Някрасава і прылёг, абапёршыся локцем на купіну. Глядзеў на неба, па якім плавалі воблакі, і аддаўся марам. Воблакі плылі ціха, мянялі форму. Яны то нагадвалі страшных звяроў, то небывалыя збудаванні, то нейкіх пачвар. Іншы раз неба было падобна на вялізную карту, дзе неабсяжны блакіт быў морам, а воблакі мацерыкамі. Іван любіў марыць. Ён уяўляў сябе на гэтых воблаках, якія, мабыць, мяккія, як вата. У іх тонуць ногі. Там можна ляжаць і плысці бясконца, куды гоніць вецер. «Тучки небесные, вечные странники»,— успомніўся яму цудоўны верш Лермантава. Ён разгарнуў кнігу.

Повидайся со мною, родимая,

Появись легкой тенью на миг...

Всю ты жизнь прожила не любимая,

Всю ты жизнь прожила для других.

Так Някрасаў пісаў пра сваю маці. І Іван успомніў сваю маці, удаву Агапу. Бацька яго памёр, калі сын толькі нарадзіўся. Іван не ведаў бацькі. Яго ніхто інакш і не зваў, як Агапін Іван. Не Сямёнаў Іван, а Агапін. І маці яго таксама пражыла жыццё толькі для сваіх дзяцей. Пакуль выгадавала іх, падняла на ногі, цяжка было. Зямлі з камароў нос. Нават каровы не мелі. Дзядзька Марцін памагаў. Пракоп не! Скупы дзядзька Пракоп... Цяпер дзве Іванавы сястры замужам, старэйшы брат Спірыдон ажаніўся, сваіх дзяцей куча. Не толькі Іван стаў лішні ў хаце, але і маці. Цяпер яна на работу ў маёнтак ходзіць на жніво, бульбу капаць. Захацелася пабачыць яе, супакоіць. Яна думае, што яму тут вельмі дрэнна, а яно то зусім не дрэнна. Каб не Алена, зусім добра было б...

Іван прыўзняўся і зірнуў на коней. Яны пасвіліся недалёка, але не адны. Больш за дзесятак коней пасвіліся па поплаве, і вельмі адметная была кабыла, пярэстая, як карова. Іван усміхнуўся. Такіх коней ён ніколі не бачыў. А вунь каля ручая сядзяць тры дзяўчыны і шыюць. Воддаль ад іх на купіне прымасціўся чалавек і пляце кош. «У гэтай шляхты ўсё не па-людску,— падумаў Іван.— У нас канапасы ў гурт збіраюцца, гавораць, смяюцца. А тут кожны сам па сабе». Тут Іван памыляўся. Малінаўцы таксама збіраліся разам, але сёння пасвілі коней такія пастухі, што ў іх не было нічога агульнага: дзяўчаты-шляхцянкі, пажылы мужчына і парабак. Іван сам не хацеў ісці да гэтых дзяўчат, да шляхцянак. А яны акурат і гаварылі пра яго, пра такога харошанькага мужычка, які чытае кнігу. І чаму ён не падыдзе да іх? Яны б яго не з’елі.

Цераз поплаў ішла сцежка з Малінаўкі да Чыжэвіч. Праезджая дарога абыходзіла поплаў. Каля яе стаяў вятрак. Сёння не было ветру, і млын не малоў.

Іван зірнуў на свае Чыжэвічы, і яму стала крыху сумна. І тут ён убачыў, што з Чыжэвіч ідзе ў Малінаўку чалавек і нешта нясе. «Можа хто знаёмы», — падумаў Іван і пачаў яго чакаць.

Чалавек тым часам падышоў да яго і сказаў:

— Здароў, малінавец!