Аркадзь Чарнышэвіч - Засценак Малінаўка

— Які там завоз! — Хаім махнуў рукою. — Які там завоз! У Капачах млын, у Лапацічах млын, у Крывічах два млыны, у Старочыне два паравікі... Які можа быць завоз, калі гэтых млыноў — як грыбоў. Каб яны ўсе пагарэлі, пане Яўхім!

— А твой каб астаўся?

— А мой каб астаўся! Мой няхай астаецца, пане Яўхім! Каму ён замінае? Ён нікому не замінае.

Халуста зарагатаў.

— Ліха матары тваёй, пане Хаім! Які ты разумны! Каб усе млыны пагарэлі, а твой каб астаўся, то ў цябе завозу было б!

— А дзе б ён дзеўся, той завоз? Увесь быў бы мой! Тады б я паказаў дулю капачоўскаму Бэрку, лапаціцкаму Моўшу і ўсім. Тады б я паказаў ім дулю,— Хаім склаў дулю і палюбаваўся ёю.

— Ах, які ж ты разумны, пане Хаім, які ты хітры!

— Але вы, пане Яўхім, нечага да мяне прыйшлі.

Халуста пацягнуўся і пазяхнуў.

— Няма чаго дома рабіць, пане Хаім. Я сюды-туды... Бачу, твой млын круціцца. Схаджу, думаю, да Хаіма... Ну, на шпацыр выйшаў...

— Не, не, пане Халуста! Вы не з дому ішлі, а з Чыжэвічаў. Я бачыў.

«От злодзей! — падумаў Халуста.— Як ты ўсё бачыш!»

А Хаім агледзеў Халусту з галавы да ног, усміхнуўся хітравата і адразу перамяніў тон.

— Слухай, Яўхім. Я чуў, што ад цябе Сямён пайшоў. Да Хадосі ў прымы прыстаў. Ха-арошая кабета!

— Ліха матары тваёй! — закрычаў Халуста.— Ты ўсё на свеце чуеш! Ха-арошая! Кабета! — перадражніў ён.— Адкуль ты ўсё ведаеш?

— Ты дурны,— прамовіў Хаім.— Адкуль я чую? У млыне заўсёды людзі ёсць. Я ведаю ўсё, што робіцца тут і там, і нават у Слуцку!

— Угу! — прамычаў Халуста.— А ў Бабруйску і Мінску?

— Ведаю!

— Малайчына! А што ж ты яшчэ ведаеш?

— Усё,— пераканальна адказаў Хаім.— Андрэй Сташэвіч наняў у Чыжэвічах парабка. Добрага хлопца, Агапінага сына. Яму параіў Марцін Крываблоцкі. Ён дзядзька таго Івана Аўсяніка.

Халуста падхапіўся з месца. Ён забыў, што млын калоціцца і можа перакуліцца.

— Ліха матары яго, гэтага Сташэвіча! — залямантаваў ён, схапіўшыся за галаву.— Гэты разбойнік выхапіў у мяне работніка проста з рук!

— Ну, чаму з рук! Ты ж не быў у Агапы!

— Калі не быў, дык мог бы быць! Дзе мне цяпер работніка знайсці?

Хаім не адказаў. Ён зноў разгарнуў паперку, разгладзіў яе на калене і зрабіў выгляд, што зноў нешта вылічвае. Халуста змоўк і некаторы час назіраў за ім. Некалькі хвілін прайшло ў маўчанні. Халуста чакаў, што Хаім загаворыць першы, але хітры млынар нібы і забыў, што ў млыне ёсць нехта, акрамя яго. Тады Халуста не вытрываў:

— Слухай, Хаім. Чаму ты маўчыш?

Хаім нават не ўзняў галавы.

— Ну, Хаім,— ласкава сказаў Халуста.— Ты, мабыць, ведаеш работніка.

— Што? — не адразу запытаў Хаім.

— Кінь ты прытварацца!

— А хіба я прытвараюся? Чаго мне прытварацца? У мяне ёсць свой клопат. Я — заняты чалавек.

— Мне работнік трэба, чуеш? Ты ведаеш і маўчыш!

— Угу! — Хаім схаваў у кішэнь паперку і аловак. — Работнікаў хапае ў Чыжэвічах. Цераз кожную хату работнік. Каб мне трэба быў парабак, то я раз-два — і гатовы! А да цябе, пане Яўхім, мясцовы чалавек не пойдзе. Табе трэба работнікаў шукаць вёрст за дваццаць адсюль. І то...

— Чаму? — вызверыўся Халуста.

— Сам ведаеш, чаму. Парабкаў карміць трэба. І плаціць!

— Ліха матары тваёй! А хіба яны ў мяне галодныя ходзяць? І я ім не плачу?

— Ты лепш ведаеш,— абыякава адказаў Хаім.

— Ну, Хаім...— Халуста вымушаны быў здацца.— Парай мне чалавека. Хіба ты не ведаеш, які цяпер час?

— Хіба я дурны? Я ўсё ведаю.

З гэтымі словамі Хаім палез на другі паверх і доўга там корпаўся ці мо так сядзеў. Халуста не мог гэтага ведаць, бо яго і на ланцугу не зацягнуў бы на другі паверх ветрака. «Ну, зладзюга,— думаў ён,— прыйдзе каза да ваза, ды не будзе сена... Я не забуду табе гэтага. Я табе ўспомню! Я табе, зладзейская хр-рапа, штучку падкладу-у!»

Ад няма чаго рабіць ён падышоў да скрыні, у якую праз жалоб сыпалася мука. Падставіў далонь і памацаў муку. «Крупы дзярэ, а не муку меле... Каменяў шкадуе». Ён зірнуў на вяроўку, якую трэба было толькі пацягнуць, каб націснуць верхні камень, і хацеў ужо зрабіць гэта, як пачуў, што Хаім злазіць з другога паверха.

— Ну, дык, пане Хаім, што ты мне скажаш? — запытаў ён, лісліва зазіраючы млынару ў вочы.

— Што я табе скажу? А колькі ты мне заплаціш, калі будзе гешэфт?

Халуста вылупіў вочы.

— Ты за гэта грошы возьмеш?

— Чаму я іх не вазьму? Вазьму!

— Ну, дык сам наймай таго парабка! — крыкнуў Халуста і адвярнуўся ад Хаіма, нібы збіраўся ісці.

Хаім нават вухам не павёў.

— Мне не трэба, а людзі ноймуць.