Владимир Федосеенко - Віхры на скрыжаваннях

- Дык я ж у вас пытаю, па чыёй віне?

- А я адказваю, што не ведаю, але магу сказаць, што роту размясцілі бяздарна. Я сотні разоў быў на той паляне. Якая б ні была засада, яна павінна заўсёды мець на ўвазе варыянты ўдалага адыходу. А ў вас гэтага не было. Ды і не толькі гэтага, а галоўнае, вы не маглі бачыць ворага, а калі б і ўбачылі, вы нічога не змаглі б зрабіць. Варта было б аднаму кулямётчыку ўскочыць на чыгунку, і невядома хто з партызан застаўся б жывым. А гэта не засада. Вінаваты ўсе, хто яе арганізоўваў.

- Скажыце, таварышы ў штабе брыгады будуць разбіраць нашу аперацыю?

- Не ведаю, але загінулі людзі, зразумела, пра іх запытаюць. Таварышы, мы вінаваты ўсе, камандзір прапанаваў няправільны план засады, а мы ўсе згадзіліся, - сказаў Бізунок.

- Уся наша бяда ў тым, - уклініўся Пінчук, - што мы нічога не ведалі пра нямецкі абход. Меркавалі, што ідзе каля дваццаці падвод і на кожнай з іх па адным-два салдаты. У такім выпадку засаду зрабі хоць сярод паляны, дык перамога за намі. Але ўсё нельга прадбачыць, і з-за гэтага былі страты.

- Таварыш камандзір! - забег у зямлянку дзяжурны па лагеры. - Прыехалі камбрыг і камісар.

Шаблін усхапіўся, абцягнуў гімнасцёрку і ўжо ад стала пайшоў амаль страявым крокам. За ім следам выйшлі ўсе.

Шаблін пачаў рапартаваць камбрыгу.

- Што ж, у цябе дысцыпліны няма, - заўважыў камбрыг Ядловец. - Ляжаць вунь распластаныя і без зброі, напэўна.

- Таварыш камандзір брыгады, я камандзіраў доўга трымаю пагэтаму. Адразу ж пасля няўдалай засады мы сядзім і разбіраем промахі.

- Па-першае, з камандзірамі трэба сядзець доўга да бою, а не пасля, тады менш будзе няўдач. А па-другое, вы не маглі камандзіраў трымаць доўга, бо нядаўна нашы разведчыкі бачылі вас на беразе возера.

У Шабліна нібы кіпень па жылах пабег і пачаў паліць твар, шыю. Ён насупіў бровы, аблізаў губы, ледзь вымавіў:

- Так, быў там.

- Мы пачулі страляніну, - гаварыў Сяргееў, - а праз нейкі час прыехалі нашы разведчыкі і кажуць, што бачылі, праўда, у бінокль, камандзіра Шабліна. Ён ішоў да возера і накульгваў. Мы захваляваліся, што там здарылася.

- Не, я не паранены, гэта падэшва на боце адарвалася, дык давялося так ісці.

Падышло некалькі партызан. Шаблін злаваў на іх, што яны слухаюць іх размову, але прагнаць не мог. І калі ён злосна глянуў на двух хлопцаў, якія перашэптваліся паміж сабой, камісар брыгады Сяргееў заўважыў, чаго камандзір роты хоча, і прапанаваў адысці куды-небудзь. Шаблін з задавальненнем павёў начальства ўбок і запрасіў сесці за столік пад сасною.

- Лічу самым вялікім недахопам нашых камандзіраў тое, што калі яны прыязджаюць да ніжэйстаячага, то размаўляюць толькі з ім адным. І калі той усё гладка ім даложыць, лічаць: так і ёсць. А бывае на самай справе ўсё далёка ад ісціны, - нервова гаварыў Верабейчык Пінчуку.

- Ты ведаў, Пінчук, што камандзір ля возера быў? - запытаў Бізунок.

- Не, Шаблін гаварыў, што каб мы не прарваліся цераз чыгунку, а ўступілі ў бой з абходчыкамі, то ён бы з тылу іх біў.

- Так, за дзесяць кіламетраў дастаў бы, - засмяяўся Верабейчык. - Насіць ордэн Чырвонага Сцяга і з перапуду так далёка забегчы - гэта сорам. Лепш зняць і ў кішэню пакласці, каб лес не смяяўся.

- Чаго ты так да яго ставішся? Ён шустры камандзір, - сказаў Пінчук.

- Хоць я толькі былы студэнт юрыдычнага інстытута, а людзей пазнаваць умею. Шустры, але да каго? Да дзевак! Ай, што ты ведаеш. Мне вельмі не спадабалася, як ён аднёсся да Валодзі Байкача. Такога дыверсанта, смельчака, дык мала таго што зняважыў, а яшчэ пхне да мяне ў разведку. Там, дзе ён ходзіць, яшчэ ніводнага разведчыка і нагі не было. Праўда, Байкач можа пакрыўдзіцца на мяне, што не залічыў яго адразу ў разведку, але я не хацеў, каб ён пакарыўся капрызу Шабліна. І ён камандзірам групы пайшоў, дзякуючы камісару брыгады, а Шаблін яшчэ будзе Байкачу спіцы ў колы ставіць.

- Праўда, я гэта таксама разумеў, - сказаў Бізунок. - Ён жа загадаў вярнуць Байкача, каб той ішоў з ротай.

- Ну, навошта церці хлопцаў? Ён, зразумела, не вярнуўся, і правільна зрабіў.

- А калі б табе не падпарадкаваўся твой разведчык, што б ты рабіў? - запытаў Пінчук.

- Як табе сказаць? У нас умовы асаблівыя, не такія, як у арміі. Іншы раз камандзіру не шкодзіць перапытаць, чаму партызан не хоча выканаць які-небудзь загад. Сюды чалавек прыйшоў добраахвотна. Аддавай разумныя загады, і ён без прымусу будзе іх выконваць. А не тое што - загадаў - выконвай. Раптам навічку загадаю, каб ішоў і ўзарваў эшалон? Гэта ж глупства будзе, а не загад. Толькі баюся, што Шаблін хутка іменна такія загады і стане аддаваць. Праўда, ён яшчэ не ўцяміў, што палавіну славы роце або атраду прыносяць дыверсанты. Я яму ўжо неяк гаварыў, дык ён недаверліва глянуў на мяне і адказаў: «Хто, Байкач роце славу прынясе? Не перабольшвай магчымасць адзінак». Я замаўчаў і пайшоў. Думаю, зразумее. Я гляджу, што яго камандзе ваеннай навукі не хапае.