Анатолий Емельянов - Çавал сарăлсан

— Сире те авлантаратпӑр, — кулчӗ хӗр. — Володьӑпа Петӗрӗнне комсомолла туй, сирӗнне коммунистла туй тӑватпӑр.

— Мӗнлескер вӑл коммунистла туй? — кӑсӑкланчӗ Павел.

— Ӑна вара хам та пӗлместӗп.

— Пӗлмесӗрех каламӑр. Халь темӗнле ҫӗнӗ йӑла та йӗркене кӗрет. Хам авланас пулсан, туй туса авланас ҫук. Мӗншӗн телейпе ҫын умӗнче мухтанас? Каламалла тӳрех: савнӑ тусӑм, эс манӑн мӑшӑр пулма хирӗҫ мар-тӑк, ҫав самантран манран ан уйрӑл. Эп ӑҫта каятӑп, эс те ҫавӑнта пыр. Эп ЗАГС та йӗркешӗн тунӑ учреждени ҫеҫ тетӗп. Тырри пулсан, виҫи нумай, теҫҫӗ. Юрату пулсан, пурте пур, пулмасан законпа та тытса тӑраймастан. Коммунистлӑ туй тенӗрен, Коммунизм вӑхӑтӗнче ЗАГС пулмасть, анчах мӑшӑрсем паспорт ҫине штамп лартмасӑрах обществӑ умӗнче вунӑ хут ответлӑрах пулӗҫ. Эпир халь тепре чухне ятлаҫса-хирӗҫсе пурӑнакан мӑшӑрсене сӑмах чӗнейместпӗр. Икӗ аякки-тӑвайкки. Ун чухне кашни ҫын шӑпи сана хумхантарӗ, — вӗҫлерӗ Павел.

— Эс коммунизм теоретикӗ иккен, — кулса ячӗ хӗр. — Анчах йӑнӑш ҫулпа ан кай. Мӑшӑрланнӑ ҫынна паракан свидетельствӑ ун чухне те пулӗ. Ман шутпа, уйрӑласси ҫинчен хаҫатсене ҫапакан пӗлтерӳсене пӗтермелле. Ҫын мӑшӑрланни ҫинчен нимӗнле хаҫат та шарламасть, уйрӑласси ҫинчен райхаҫатран пуҫласа республикӑ хаҫачӗсем таранах пичетлеҫҫӗ. Вуласан хӑраса каятӑн: эй, ҫынсем, ҫав териех ҫураҫаймастӑр-ши эсир? Халь мӑшӑрланнинчен ытларах уйрӑлни курӑнать. Эпир комсомолла туй туса, паянхи ҫамрӑк пӗрлешнине кӑтартасшӑн. Райхаҫатран корреспондент килет. Анчах, эс каланӑ пек, телее ҫынран пытарма кирлӗ мар, — хирӗҫлерӗ Лена, «эс» ҫине куҫса.

Калаҫни ун вырӑнлӑ, хусканӑвӗсем чипер йӑрӑ та кӑвак куҫӗсем паян шухӑшлӑрах, куҫ шӑрҫинчи кантӑр вӑрринчен пӗчӗк пӗрчӗсем кӑна темӗнле ҫут ахах кӗртсе хунӑ пек ялтӑртатаҫҫӗ. Унпа калаҫнӑҫем, унпа паллашнӑҫем ҫав куҫсенчи ҫутӑ вӗресе тӑракан яшлӑх хӑвачӗ ҫынна ыр сунакан кӑмӑлран килнине ӑнланатӑн.

— Санькӑна халь комсомолла туй туса парасшӑн. Ху ӑна пула Ҫавалкасра ӗҫлерӗн, — терӗ Павел.

— Вӑл килме пулӑшрӗ. Эп ӑна тав тӑватӑп кӑна. Мана вӑл пурнӑҫа пӗлме вӗрентрӗ. Ялта ӗҫлени халь комсомол ӗҫӗнче пулӑшать.

Мирон вӗсене мотоциклпа хӳса ҫитсе иртсе кайрӗ. Урапа айӗнчен ҫӗкленекен тусан Павелпа Ленӑна пӗр хушӑ хупласа илчӗ.

— Хӑй те тусанпа пӗрех. Пӗрре килсе хуратса хӑварать те ҫухалать. Шӑрши те юлмасть, — терӗ Павел.

Лена кам ҫинчен калаҫу пынине ӑнланчӗ, вӑл та ҫапла хушса хучӗ:

— Кулӑшла этем. Тем ҫитмест унӑн хӑтланӑвӗнче.

— Ӑс-тӑн, — тавӑрчӗ Павел.

Хӗре ӑсатасси пулмарӗ. Пӗр тракторӗ чарӑнса ларнӑ-мӗн. Павела кӑшкӑрса илсех чарчӗҫ. Шӑпланчӗ тавра. Каччӑпа хӗр каҫхине клубра тӗл пулма килӗшсе уйрӑлӗҫ. Павел трактор патне кайрӗ.

Таврӑнасса вӑл хӗвел анас чухне тин таврӑнчӗ.

Чӳречесем умӗнчи пахчасене лартнӑ сиреньсенчен, шап-шурӑ ҫӗмӗртсенчен таврана ырӑ шӑршӑ сарӑлнӑ. Ӑна ялта ҫеҫ мар, униче патне ҫитнӗ чухнех туятӑн. Ҫутҫанталӑк хӑйӗн чи капӑр илемне пытармасӑр, ҫынсем пӗлмелле, ҫынсем курмалла, ӑнланмалла уҫса панӑн туйӑнать.

— Телее ҫынран пытарма кирлӗ мар, — Лена сӑмахӗсене аса илчӗ Павел.

Халь ҫеҫ йӳҫсе ҫитнӗ, хӑмлине сӗрме вӑхӑт ҫывхаракан сӑра пек уҫӑ сывлӑша кӑкӑр туллин сывлать Павел. Чӑнах та сӑра евӗрлех-мӗн: юна хускатать, тӑна ҫивӗчлетет, шухӑша улӑштарать.

Ҫуркунне малтанах ӑшшипе савӑнтармарӗ. Халь ӗнтӗ ҫуллахи евӗрлех шӑрӑх. Чечекӗсене ҫурса яраймасӑр тунсӑхланӑ йывӑҫсем туй тӑваҫҫӗ: кашни ҫеҫке, кашни ҫулҫӑ савӑннӑн туйӑнать. Ҫӗр сӗткенне пухса ҫамрӑкланнӑ ҫӗмӗртсемпе чиесем, улмуҫҫипе сиреньсем ачипе юнашар выртса ҫывӑрнӑ телейлӗ амӑшне аса илтереҫҫӗ.

Пӳрте кӗнӗ Павел хӑй чӗринче сасартӑк тунсӑх капланнине туйрӗ. Мӗнтен ҫуралчӗ вӑл? Хӑлхара мотор шавӗ янрама пӑрахнӑран-и? Этем умӗнче тӗллев пулсан, ӑна пурнӑҫлассишӗн ҫуннӑ чух вӑхӑт иртни те сисӗнмест, чӗре тунсӑх мӗнне пӗлмест. Кӑшт кӑна канӑҫ ҫеҫ пултӑр, ирӗклӗ пушӑ вӑхӑт ҫеҫ тупӑнтӑр, шухӑш, тунсӑх сырса илет. Чӑнах та, телей тени, чи пысӑк телей ӗҫре кӑна. Павела паян ӗҫлеттерме пӑрӑхсан, вӑл хӑйне обществӑран уйӑрнӑ пекех туймалла. Тен, уявлӑха хӑнӑхман чӗре ҫеҫ ҫавнашкал канӑҫсӑр?

Ыран Авӑслӑх уйӗнче ака-суха пӗтет. Вӑрман пунктӗнчен ҫуртсем куҫармалла, витесем, мастерской тумалла, электричествӑ кӗртме юпасем касса тутармаллӑ, фермӑри ӗҫсене механизацилеме тытӑнмалла. Пӗрлешӳллӗ пуху пулманни икӗ уйӑх. Шарламасть ун пирки Прыгунов. Ӑна аса илтермелле. Халӑха ӑнлӑнтармасӑр мӗн тӑвӑн?

Агитаторсен отчечӗсем тӑрӑх, кӑҫал халӑх нихӑҫанхинчен те лайӑх, нихӑҫанхинчен те хастартарах ӗҫлет иккен. Ҫынсем вӑрманпромхозран колхоза таврӑнчӗҫ, пӑчкӑ вырӑнне пуртӑ е сенӗк тытрӗҫ. Ҫав халӑх ҫӗкленӗвне халь пӗр самант та чакармалла мар…