Анатолий Емельянов - Çавал сарăлсан

— Лена, паян,сирӗн канмалли. Хире тухар мар-и?

— Халь, чӑнах та, ҫывӑрас килес ҫук. Ахаль те эп ире хирте кӗтсе илме юрататӑп. Унта ҫӗнӗ пурнӑҫ ҫуралнӑн туйӑнать, — хуравларӗ хӗр.

Ҫывӑракан ял урамӗпе вӗсем шӑппӑн, сайра хутра ҫеҫ ахаль сӑмахсем перкелешсе утрӗҫ.

Хирелле утнӑ май ҫӗнӗ кун ҫуралчӗ.

Улшӑнчӗҫ пӗлӗтсем. Вӗсем сентре ҫине касса пӑрахнӑ сурӑх ҫӑмӗсем пек, кӑпӑшка та сапалӑнчӑк. Пӗр сентри — тухӑҫра, тепри — анӑҫра. Тӳпе варри — тӗпсӗр авӑр. Уйӑх кӑна тӑп-тӑрӑ шыв тӗпне пӑрахнӑ ылтӑн укҫа пек курӑнать. Сасартӑк унта пӗр хура пӑнчӑ ҫуралать, вӑл аялтан та аяла анса пырать. Ку вӑл — ҫунаттисене сарса янӑ хурчӑка. Ыйхинчен уҫӑлсах ҫитеймен курӑнать, унӑн чӗпсене йыхӑрма хӑнӑхнӑ юрри те илтӗнмест, вӗҫев хӑвӑртлӑхӗ те пӗчӗк. Ак, сасартӑках, сунарҫӑ персе антарнӑ пек, ҫунаттисене пӗвӗ ҫумне хӗстерсе кивӗ улӑм ури пулнӑ вырӑна ӳкет. Тепӗр самантран вирлӗ сӑмсапа ҫапнӑ шӑши-юс мунчаланса выртать. Хӑпармасть текех хурчӑка: халь вӑл улӑм купи ҫинче хускалмасӑр, пӗчӗк ҫеҫ чул тӗмески пек хутланса ларать.

Каччӑпа хӗр Салука хӗррине ҫывхарчӗҫ. Вӑрман вуншар тӗрлӗ кайӑк юррипе тулса ларнӑ, Вӗсен умӗнчех мӑшӑр шӑкӑлчи сикет. Пӑр-р! — вӗҫсе каяҫҫӗ те вӗсем анса лараҫҫӗ. Каччӑпа хӗре хӑйсем хыҫҫӑн утма чӗннӗн туйӑнать.

Сикчӗллӗ ҫунӑ ҫумӑр Салука хӗррине ҫитеймерӗ. Ҫур акине тухнӑранпах тӑракан шӑрӑх кунсем хӑйсем хуҫаланнине сисӗнтереҫҫӗ: ҫӗр тытамак чирӗ тытнӑ ҫын тути евӗр ҫуркаланса каннӑ. Тӑпра ӑвӑс пек шӑтӑклӑ-ҫурӑклӑ.

Павел хӑй плугӗпе сухаланӑ лаптӑка кӑна шӑрӑх тивмен. Тӑпра халь ҫеҫ сӳрелесе кайнӑ пек ҫемҫе. Ҫӑра та патвар шӑтса тухнӑ калча вӑш-вӑш ҫилпе хумханса хум хыҫҫӑн хум кӑларать. Ачашланать хум, мухтанать хум, хӑйӗн хӑвачӗпе курнӑҫланать, илӗртет этем куҫне. Пӗрре вӑл симӗссӗн-тӗксӗммӗн, тепре симӗссӗн-ҫуттӑн хумханса илет.

— Акӑ, ҫӗнелнӗ ҫӗр, ӑка пирӗн мӑлтанхи таран касӑ. — терӗ Павел.

— Калча пур ҫӗртинчен те вӑйлӑ, — саванчӗ Лена. — Ахальтен мар обком секретарӗ интересленет.

Каччӑ шарламарӗ. Вӑл хӗр аллине тытрӗ. Лена ӑна туртса илмерӗ. Вӗсем пӗрремӗш хут тӗл пулнӑ пек пӗр-пӗрин ҫине пӑхрӗҫ.

— Эх, куҫу та сан — терӗ Павел.

— Мӗнлескер? — ыйтрӗ хӗр куларах.

— Ашӑ кӑмӑллӑ та илемлӗскер, — ӑшшӑн каларӗ каччӑ.

Ҫавал хӗрринчен ҫӗкленнӗ текӗрлӗк вӗсен тӗлнех вӗҫсе ҫитрӗ. Анчах хальхинче яланах макӑракан кайӑкӑн тунсӑхлӑ юрри илтӗнмерӗ. Ирхи сывлӑм шывне ӗҫсе киленчӗ-ши? Е уяр кун савӑнтарчӗ ӑна? Ҫаврӑнчӗ те, каллех. Ҫавал улӑхне кайса ҫухалчӗ. Кӑшкӑрмасӑр, макӑрмасӑр кайрӗ? Тен, ҫавӑн пек ҫеҫ туйӑнчӗ?

Ҫук, телейпе тулнӑ чӗре нихӑҫан та тунсӑхлӑ кӗвве йышӑнмасть.

1960 — 1964 ҫулсем.

Хусан — Мускав — Ленинград — Шупашкар.