Анатолий Емельянов - Çавал сарăлсан

— Шантармастӑп, Марье.

Хӗрарӑм чӗнмерӗ. Ваштах ҫаврӑнса мотоциклӗ патне пычӗ. Мотор кӗрлесе кайрӗ. Марье каллех анса Павел патне пычӗ.

— Лар, ерҫӳсӗрскер. Килне илсе ҫитерӗп. Маншӑн сана курни те ҫителӗклӗ.

— Илсе каякан пур чухне мӗншӗн кутӑнлашас? — килешрӗ Павел.

— Пилӗкрен тыт, ӳксе юлӑн, — типпӗн кулса илчӗ Мӑрье.

Каччӑ самантлӑха унӑн куҫне асӑрхарӗ. Темӗнле ӑссӑрлӑхпа чунсӑрлӑх вучӗ ялкӑшнӑн туйӑнчӗ унта ӑна.

Клевер пуссинчен тухакан сукмак Ҫавалкас уничи патне анакан ҫулпа пӗрлешрӗ. Вырӑнӗ кунта айлӑмалла, тикӗс, ҫӗрӗ хытнӑ, ҫавӑнпа ҫул асфальтланӑ пекех.

Марье мотоциклне Май килне таран хытӑ хаваларӗ. Павел унӑн хул пуҫҫийӗ урлӑ спидометр стрелки ҫине пӑхса пычӗ: аллӑ, ҫитмӗл, тахӑр вуннӑ, ҫӗр… Сехетре ҫӗр ҫухрӑм каякан хӑвӑртлӑх. Мотоцикл мар, вӗсене хирӗҫ ҫӗр ҫиҫӗмле хавӑртлӑхпа шӑвать тейӗн, Ҫавалкас пӳрчӗсем вӗсенӗ хирӗҫ вӗҫеҫҫӗ. Хӑлхара ҫил шӑхӑрать. Какӑр умӗнче вӗлкӗшсе пыракан Марье тутӑр вӗҫӗ качча мӑйӗ ҫӳмне ҫыпаҫса тӑпланчӗ. Ҫиветрен тухсӑ кайнӑ темиҫе ҫӳҫ пӗрчи кӑна хӑвӑртлӑха пӑхӑнмасӑр е Павел мӑйне, е янахне кӑтӑклаҫҫӗ. Ҫав ҫӳҫсенчен халь ҫеҫ сунӑ сӗт шӑршипе хутӑш ҫӗмӗрт чечекӗсен шӑрши кӗнӗн туйӑнчӗ йӗкӗте.

Униче патне ҫитесси те инҫе мар, анчах Марье хӑвӑртлӑха татах ӳстерет. Темӗнле сисӗм ҫуралчӗ пуҫра. Каччӑ хӗрарӑма пилӗкрен ыталаса хӑй ҫумне пӑчӑртарӗ, сылтӑм урипе тормоз рычагне шыраса тупрӗ. Тормоз чӗриклетрӗ, кайри урапа хытӑ тытса лартнипе машинӑ унталла-кунталла сулӑнса тӳрленчӗ. Марье те сисеймесӗрех газ ручкинчен алне вӗҫертрӗ пулас! Машинӑн малти урапи униче хапхине пырса тӗкӗнчӗ. Ҫаклатнӑ кантра татӑлнипе хапха уҫӑлса каясшӑн икӗ-виҫӗ хут сиксе илчӗ.

Каччӑ ҫӗре сиксе анчӗ. Вӗсем пӗр-пӗрне пуҫласа курнӑ пек тинкерсе пӑхрӗҫ.

Марьен пичӗ шурса кайнӑ, ҫил каснипе-ши е чӑнласах куҫҫулӗ шӑпӑртатать, Тутине хӑй ҫиллессӗн ҫыртса лартнӑ.

— Телейлӗ эс, — терӗ вӑл хуллен кӑна. — Каҫар усал шухӑшшӑн.

— Ох, Марье, — тӗлӗнчӗ каччӑ. — Эс вӑйлӑ та, вӑйсӑр та.

— Уҫ! Мӗн курман пек пӑхса тӑратӑн! — тавӑрчӗ вӑл хирӗҫ.

Павел хапхана уҫрӗ. Каллех мотор кӗрлесе кайрӗ.

«Вӑт характер, — шухӑшларӗ каччӑ. — Нивушлӗ ҫав териех вӑйлӑ юрату? Вӗлерме, паллах, вӗлерейместчӗ ӗнтӗ, сиксе юлнӑ пулӑттӑм, анчах хӑй пӗтетчӗ. Ытла та ӑссӑрскер. Тен, эп ӑна ахалех кӳрентертӗм?»

Пӑтранчӑк кӑмӑлпа кӗчӗ Павел килне.

— Тӳрӗ калакан тӑванне юрайман, тайма пуҫа хӗҫ витмен, — тетчӗ пирӗн атте. Манӑн тӳрех каламалла пулать, унсӑрӑн чӑтма ҫук, — пӑхса ҫаврӑнчӗ Трофим Матвеевич ларӑва пухӑннисем ҫине.

Хӑй вӑл сӗтел умӗнче тӑрать, урине яланхи пек пукан урлашки ҫине пуснӑ. Шалта ларакан куҫӗсенче тарӑху палӑрать, пӳрнисем ӗҫке ернӗ ҫынӑнни пек сиксе чӗтреҫҫӗ. Вӑл вӗсене пытарма тӑрӑшать. Чышкине чӑмӑрта-чӑмӑрта сӗтел хӗррине пусать.

Тӑрӑхла сӗтел тавра Хапӑс Петӗрӗ, Санька, тимӗрҫӗ Петӗр, Федор Васильевич тата ытти правлени членӗсем параҫҫӗ. Кладовщик карттусне сӗтел ҫине хывса хунӑ. Тураман сайра ҫӳҫе сапаланса куҫӗ ҫине усӑнса аннӑ. Вӑл, сӗтел умнех пӗкӗрӗлсе ларнӑскер, ҫамка айӗн Трофим Матвеевича хуҫа ҫӑкӑр татӑкӗ пӑрахса парасса кӗтекен йытӑ пек сӑнать. Унпа юнашарах тимӗрҫӗ Петӗр. Унӑн кӑмрӑк пек хура куҫӗсенче шухӑшлӑх, иккеленӳ. Вӑл час-часах сӗтел пуҫӗнче ларакан Павел ҫине пӑха-пӑха илет, ӑна чӗререн хӗрхеннӗн туйӑнать.

Санька вырӑн тупаймасть. Тепӗр сехетрен туй пуҫланмалла, клуба халӑх пухӑннӑ, ял Совет председателӗпе секретарь хӑпарнӑ, Анна та кӗҫех ҫитмелле. Вӑл хумханать: аллинчи хут татӑкне пӗрре сӗтел ҫине хурать, тепре каялла илет. Юлашкинчен ӑна аллипе чӑмӑртаса йӑвалать.

— Эс ман распоряжение мӗн тӑван, — Хапӑс Петӗрӗ ун аллинчен лӳчӗркенӗ хута илет.

Володя кая юлса тата шавлӑн такампа калаҫса пырса кӗчӗ. Пурне те илтӗнмелле хыттӑн сывлӑх сунчӗ.

— Мансӑрах лару пуҫлама сире кам ирӗк панӑ? — янратрӗ вӑл. Пукан илсе, чӳрече умне кайса ларчӗ. Колхоз председательне курсанах ӑнланчӗ: шӳт вырӑнсӑр, ларӑва ахаль пухман.

Колхоз председателӗ пӑснӑ клевер уйне кайса курнӑ, тенине илтрӗ Павел, Иккен, ӑна хӑй ирӗкӗпе страхланӑ пулнӑ, анчах Кадышев госстрах инспекторне чӗнсе илмен, ҫавӑнпа халь колхоз страховой укҫи аллӑ пинех илеймест.

Вӑл-ку йӗркене Павел чӑнласах пӗлмен, анчах халь кая юлнӑ-ши вара, ӗненмӗҫ-ши халь илсе килсе кӑтартсан та.

— Ҫинҫе ҫипренех ҫӑмха пулать. Хулленех ҫӗклетпӗр колхоза. Колхоз аталанӑвӗ кам мӗнле тӑрӑшнинчен килет. Акӑ эпӗ икӗ эрнере колхоза ҫӗр аллӑ пин услам туса патӑм. Ытти председательсем хӗҫ тимер шыраҫҫӗ, районти пуҫлӑхсене тархаслаҫҫӗ. Эп унсӑрах тупатӑп. Тепӗр эрнерен тӑватӑ контейнер хӗҫ тимӗр персе ҫитет. Эп пӗччен, ӑнланатӑр-и, пӗччен! — кӑшкӑрса ячӗ Трофим Матвеевич. — Сӗр те ҫывӑрмастӑп, кӗмен тӑкӑрлӑк хӑвармастӑп. Ӑна эсир пурте аван пӗлетӗр. Теприсем вара? Усӑ параҫҫӗ тетӗр-и? Сӑтӑр тӑваҫҫӗ. Ан тив, тӳре калакан никама та ан юратӑр. Ҫапах эп паян тӳрӗ каланипех те ҫырлахас ҫук. Тӑрса пуҫ тай халӑха, Кадышев юлташ. Сӑтӑрҫӑ эс, акӑ кам!