Янка Брыль - Ад сяўбы да жніва

«Кроў пусціла», — надумаў я ды мац сябе за нос. А ён гэта патрошкі ўжо i шчымець пераставаў. Памацаў i гляджу: мокрае, ды не кроў. Але ўзяў мяне жаль, i я сабе зноў зацягнуў: «Ы-ы-ы…» Пасля мачаха нечым забразгала ў сенях, дык бабы цыц, ні славечка. Толькі ціхенька тоўх ды тоўх у кудзелю, а верацёны жжум ды жжум…

Зайшлі мае рукі з пары, i ногі таксама, а пасля гэтак цёпленька зрабілася… Падлажыў я рукі пад сябе, каб не гэтак горача было, i гляджу на столь.

Нашую бэльку шашаль патачыў, той самы, што скрыпае ноччу. Нейкія ўзоры ды ўзоры, i на канце, i на сярэдзіне. У сё роўна як мне летась Ганчарыха во лава вылівала, пасля таго, як мяне Рыгорава Падласка на рогі падняла. Эх, расплавілі бабы волава ў лыжцы ды боўць яго ў міску. «Карова, дальбог, карова! Во, во, i ногі, i рогі!» I ўсе мы схіліліся над міскай, глядзім. А там такія вось разгіракі, як тут, на бэльды, ніякай каровы няма. Я й кажу ім тады, a яны мне: «Ты яшчэ малы, дурны…»

Глядзеў я, глядзеў, i начало мне патрохі вярзціся. Во Базылёва вага, ды крывая. Во якраз як кабыла спераду, толькі над зад распаўзлося i замест заду з хвастом — сыр у клінку. Утаропіўся я ў гэты сыр, а там ужо i нос, як бульбіна, i песслыіікі, як у Бугаёвага Мікіты… «Уу!» — наставіў я яму губы i ціхенька засмяяўся… А потым чую — Прузыня кажа:

— Сціх нешта, бедненькі, мусіць, заснуў…

«Пачакай жа ты, Проська, — надумаў я, — што вы цяпер будзеце гаварыць? Мачаха некуды пайшла, дык вы i смелыя…» Прытаіўся i слухаю.

— Я ўжо й кажу не раз, свацейка, — пачала, памаўчаўшы, Прузыня, — твой Герасім такі чалавек, а што ён узяў!..

— Пагібель, мілая, у хату, — адказвае баба. — Яна яму ўжо ўсе костачкі пераела, не токма што. Малога гэтага, — га к i ж хоць i не роднае, a ўсё ж такі дзіця, — што зарве, так i лупцуе. A ўжо мне дык i не пісні.

— Але, свацейка, спадзявалася ж ты хіба? Адзін сынок, увесь век петавала, збірала, i нябожчык Пятрусь, хай са святымі спачывае, таксама. А тут табе такая нешкарадзь бушуе!

— Мне-то ўжо, мілая, што, — дзень мала, два многа, але самому з кім веку дажыць, з кім слоўца прамовіць? Казала: глядзі! Дык не! Уплёўся да гэтае, урэзаўся, як чорт у сухую грушу. I года нават па Мані-нябожчыцы не паплакаў. Гарасім, Гарасім, — кажу тыя разы, дык куды там! «Мамаша такая жонка ўсім насы падатрэ. Красавіца, кроў з малаком, a глаўна — вумная, за словам у кішэнхо не палезе…» А гэтая красавіца на другім годзе карову даіла, а ён нешта сказаў — пзўна ж, гаспадар! — дыкяна, мілая, цэленькі ўдой ды бабах яму на галаву! Улятае ён у хату — пан бог з намі! — па чубе, па вусах белыя pari дякуць, з кажушка на зямлю капае… «Заб'ю, дальбог, заб'ю!.. Мамачка, што мне рабіць?!» Што ж ты, сынку, будзеш цяпер рабіць — аблізвайся.

— Я й кажу, свацейка, — гаворыць Прузыня, — тае ночы, намятаеш: пасля пажару, нешта над свет… Я ўжо прачнулася, да печы, а тут гвалт на дварэ, тарарам — то баба, то дзіцячы голас. Я гэта спадніцу на сябе ды ў сені. Чую — валтузяцца на вашым падворку. Ён усё: «Ціха ты! Злезеш?», а яна: «Забівае, гвалт!» А Макар Забабулаў — бу, бу, бу — ваўкалак гэты: «Заткні ты ёй горла, Гарасім!..»

Ляжу я на печы ды думаю: «Глядзі ты, Проська, бачыла!» Бо i праўда. Тата хацеў тады дзядзьку Макару па дрэва ехаць, а мачаха яму яшчэ вечарам кажа: «Не паедзеш, кабыла мая, пасажная». Тата хацеў раненька, да свету яшчэ, цішком уцячы, запрог ужо нават, а мачаха выскачыла ў адной кашулі, села на зямлі, ногі ў спіцы i гвалт! Я таксама на двор, таксама ў адной кашулі. Мачаха кажа: «Крычы, Косцік, гвалт, маму рэжуць!» А мне што? Я: «Па-жар!», на ўсё горла. Дзядзька ж мне пугаю па галышах як цяў — ажно закруцілася! Мачаха — да яго i, эх, шчапіліся! Яна думала — гэтак, як з татам, ды Макар нябось пугаю чосу як даў!.. А тата скача вакол ды ўсё: «Макар, Макар, давольна!» Дурань тата! Я б тады па кабыле ды драла, нябось не дагнала б! А то яна яму тады яшчэ юшку спусціла, i кабылы не дала, i тры дні ў печы не паліла.

А бабы ўсё сваё.

— I ліха ж яго, мілая, ведае, — кажа нашая баба, — каму як каму, а мне дык заўсёды найгорш! Пагрызуцца, дык ён тады ўжо сэплі папусціць ды да мяне: «Ма-ма-ша…» То не спяць разам па сварцы, яна яго да сябе ні ў зуб, а то дык… Хай ужо бог даруе святым чацвяргом…

Натапырыў я вушы… Шэпчуцца… Прышапетваюць толькі… Нічога не разбярэш… А потым зноў мацней.

— Я й кажу, свацейка, молса, каб ёй бог дзеткі даваў, мо б яна i асталявалася, спакоілася б. А то што ж, яна баба, як звер, а дзяцей i няма.

— A маўчы, мілая, маўчы, — шэпча баба. — Быў бы ў яе што гадок, то й ядок, але ж, сама здарова ведаеш, мода цяпер завялася…