Fiodor Dostojewski - Idiota

Stacja kolejowa na dawnej granicy Prus i Rosji.

W przypisach do wydania rosyjskiego (F. M. Dostojewskij, Sobranije socziniemj, M. 1957, t. 6, s. 721) podano, że w dziele Karamzina Istorija gosudarstwa rossijskogo spotyka się nazwisko Myszkin.

Jednodworcami nazywano w okresie poddaństwa w Rosji chłopów należących do państwa, którzy mieli prawo posiadać niewielkie gospodarstwa (dwór) oraz poddanych.

Tytuł dziedzicznego obywatela honorowego (potomstwiennyj poczotnyj grażdanin) był nadawany za określone zasługi osobom nie należącym do szlachty, m.in. bogatym kupcom.

Czeti-Miniei — zbiór rosyjskiej literatury cerkiewnej i duchowne). Po raz pierwszy ułożone przez metropolitę moskiewskiego Makarija w XVI w. Drukiem zaczęto ogłaszać je w w. XIX. Były tam pomieszczone według miesięcy i dni żywoty świętych, przypowieści, teksty dotyczące świąt etc.

Mowa o szczególnej kategorii pielgrzymujących nieustannie po Rosji ascetów, przydających s'obie pozór naiwności (jurodiwyje). Owi "głupcy boży" byli powszechnie uważani za obdarzonych darem proroczym.

Według przypisów do cytowanego wydania rosyjskiego (t. 6, s. 721) aluzja do dewizy w herbie hrabiego Aleksego Arakczejewa (1769--1834), zaufanego i faworyta Aleksandra I.

W r. 1864 została przeprowadzona w Rosji reforma sądownictwa. Instytucje sądowe były powszechne, rozprawy toczyły się jawnie z udziałem obrony i przysięgłych.

Kara śmierci, jakkolwiek zniesiona formalnie w r. 1753-54, była jednak wprowadzona ponownie za przestępstwa przeciw państwu, armii itd. W latach, w których toczy się akcja powieści, kara śmierci była często stosowana wobec przestępców politycznych. Sam Dostojewski byt skazany na karę śmierci w r. 1849 za udział w sprawie organizacji Pietraszewskiego. Jak podaje przypis do cytowanego wydania rosyjskiego (t. 6, s. 721), "Dostojewski mówiąc, że w Rosji nie ma kary śmierci, i twierdząc, że książę widział karę śmierci tylko za granicą... chciał zapewne uchronić przed ingerencją cenzury te stronice powieści, gdzie książę wypowiada się na temat kary śmierci".

Dostojewski, skazany na karę śmierci, został ułaskawiony 22 grudnia 1849 na chwilę przed wykonaniem wyroku.

Igumen Pafnutij — w w. XIV, założyciel Wierchniej Pustelni nad Wigą w powiecie czuchłowskim, guberni kostromskiej.

Mowa tu o wydanych przez M. Pogodina czterdziestu czterech przykładach pisma staroruskiego w litografowanych reprodukcjach fragmentów starych rękopisów (Obrazcy sławiano-russkogo driewniepisanija, Moskwa 1840-41).

W przypisach cytowanego wyd. rosyjskiego (t. 6, s. 722) zwraca się uwagę, że to zdanie jest jak gdyby parodią słów bohatera opowieści Dostojewskiego Sen wujaszka, Mozglakowa: "Dowiodę panu, że i osioł może być pożytecznym człowiekiem."

Niedokładny cytat z wiersza Lermontowa Dziennikarz, czytelnik i pisarz.

Mowa zapewne o obrazie Hansa Vredemana de Vries (1527-1604) Ucięcie glowy Jana Chrzciciela, w muzeum bazylejskim. Dostojewski był w Bazylei w sierpniu 1867 r.

Mowa o obrazie Hansa Holbeina młodszego Madonna z rodziną burmistrza Jakuba Mayera, którego kopia znajduje się w Dreźnie, gdzie Dostojewski mógł ją był widzieć w czasie swojego pobytu w r. 1867. Kopia ta w owym czasie uchodziła za oryginał.

W przypisach cyt. wydania rosyjskiego (t. 6, s. 723) zwraca się uwagę, że nazwa pułku zapożyczona została z komedii Gribojedowa Mądremu biada (Gorie ot uma), akt III, sc. 12, gdzie mowa o zmyślonym "nowoziemlanskim, muszkieterskim (pułku) jego wysokości". To zapożyczenie ma na celu podkreślenie fantastyczności opowiadania generała Iwolgina.

Generał Iwołgin ma tu na myśli zapewne szturm na twierdzę Kars w dniu 17 września 1855 r. podczas wojny z Turcją. Również w czasie wojny rosyjsko-tureckiej w 1828 r. Kars był wzięty szturmem przez wojska Paskiewicza w dniu 23 czerwca.

Gazeta ta ukazywała się w Brukseli od r. 1830. Dostojewski, według świadectwa swojej żony, czytywał ów dziennik w r. 1867-68.

Mikołaj Pirogow (1810-1881), chirurg, brał udział w wojnie krymskiej w obronie Sewastopola, gdzie kierował pomocą lekarską. August Nelaton (1807-1873), chirurg francuski.

W przypisach cyt. wydania rosyjskiego (t. 6, s. 724) to zdanie odnosi się do głośnej w r. 1866-68 sprawy Daniłowa. Danilow, dziewiętnastoletni student, zamordował w styczniu 1866 r. w Moskwie lichwiarza Popowa oraz jego służącą. Jeden ze współtowarzyszy aresztowanego Daniłowa zeznał, że ów, jak sam mu opowiadał, dokonał zabójstwa za wiedzą i przy współudziale swojego ojca, który doradzał synowi, "by nie zaniedbał niczego i dla własnego szczęścia koniecznie zdobył pieniądze, choćby i z pomocą zbrodni".

Niedokładny cytat z bajki Kryłowa Postarzały lew.

Tj. stylem wzniosłym, wymyślnym. A. Bestużew-Marliński (1797--1837) — autor romantycznych opowieści.

Termin ów (zapadnik) użyty tu ironicznie. Okcydentaliści (zapadniki) w odróżnieniu od słowianofilów byli zwolennikami wprowadzenia Rosji na drogę rozwoju według norm zachodnioeuropejskich. Dostojewski krytycznie odnosił się do koncepcji zapadników.

Dostojewski ma tu na myśli sprawę kupca moskiewskiego Mazurina, który w 1866 r. zabił jubilera Kałmykowa. Sprawa o zabójstwo toczyła się przed sądem w listopadzie 1867 r. Mazurin, podobnie jak bohater powieści Rogożyn, syn dziedzicznego honorowego obywatela, otrzymał w spadku po ojcu około dwóch milionów rubli, które roztrwonił. Jubiler został zamordowany w domu Mazurina brzytwą.

W wyniku reformy wprowadzonej za panowania Aleksandra II, w r. 1864 wydano ustawę o gubernialnych i powiatowych instytucjach ziemskich, które były rodzajem samorządu terytorialnego. Członkowie zarządów powiatowych i gubernialnych ziemstwa byli obieralni, jedynie przewodniczący byli zatwierdzani przez władze administracji państwowej.

W przypisach cyt. wyd. rosyjskiego (t. 6, s. 726) czytamy, że zabójstwo rodziny kupca Żemarina nastąpiło w Tambowie l marca 1868 r. Zabójcą był niejaki Witold Górski, osiemnastoletni uczeń gimnazjum.

Lebiediew nazywa Samsonem Karola Sansona (1740-1793), kata Paryża, który ściął Ludwika XVI.

Apokalipsa (Objawienie św. Jana Apostoła) 6, 6.

Pawłowsk pod Petersburgiem, należący do wielkiego księcia Konstantego Konstantynowicza, był ulubionym letniskiem mieszkańców stolicy położonej o 25 wiorst od Pawłowska. "I muzykalnie" — aluzja do koncertów w parku pawłowskim.

Członek sekty skopców, powstałej w drugiej połowie XVIII w., prześladowanej przez władze, zwłaszcza za panowania Mikołaja I.

Mowa o Historii Rosji (Istorija Rossii) Sergiusza Sołowjowa (1820-1879), której edycja, rozpoczęta w r. 1851, w okresie pisania Idioty, doszła do t. XVII. Dostojewski znał to dzieło.