Міхась Зарэцкі - Вязьмо

Пачуўшы стук у дзверы, Карызна адклаў убок пяро і, паціраючы рукі, крыкнуў бадзёра і весела:

— Уваходзь! Хто там?..

Але зараз жа настрой яго глыбока апаў, бо сярод нечаканых гасцей ён убачыў бледны, рэзка акрэслены твар ненавіснага Зеленюка.

Карызна зразумеў усё. I гэта раптоўнае яснае разуменне сітуацыі дапамагло яму авалодаць сабой. Ён запрасіў усіх сесці і з лёгкай усмешачкай слухаў тлумачэнні незнаёмага таварыша, што гэта ёсць вызначаная раённым камітэтам партыі камісія па даследаванні стану партыйнае і савецкае работы ў сельсавеце.

Камісія сядзела ў яго нядоўга. Ўмовіліся толькі аб працы на заўтрашні дзень, ды Зелянюк з далікатнасці зрабіў колькі запытанняў звычайнага прыяцельскага характару, якія ў такія хвіліны прымаюцца яшчэ халадней, чымся афіцыйныя размовы. I потым камісія пайшла, паведаміўшы напаследак, што закватараваліся яны ўсе ў сівецкім нардоме. Гэта апошняя вестка задзела Карызну бальней, чымся ўся папярэдняя гутарка.

«Нават не зайшлі адразу да яго! Нават не захацелі ў яго спыніцца! Зрабілі дэманстрацыю супроць яго!..»

Астаўшыся адзін, Сымон Карызна перш-наперш падышоў да стала і з хаплівай паспешнасцю падраў недапісанае данясенне ў раён, нібы хацеў як мага хутчэй знішчыць апошні след свае ганьбы. Потым паволі, млява, як лунацік, адышоўся да канапы і сеў у той прьпульны куток, дзе любіла сядзець Марына Паўлаўна.

Ён адчуваў глыбокую да ўсяго апатыю і дзіўнае, амаль шчаслівае палягчэнне. Нібы нёс ён нейкую вельмі патрэбную, але разам з тым і вельмі цяжкую ношку, якую цяпер скінулі ў яго з плеч. Можа, дрэнна, можа, пуста будзе без яе потым, але ў гэтую першую хвіліну над усім пануе адно салодкае адчуванне раптоўнае палёгкі. I хочацца, каб адчуванне гэтае цягнулася бясконца, каб не было ні думак ніякіх, ні турбот, каб адно слухаць, як па ўсім целе пераліваецца цудоўная ўсёабдымная змора.

У такім стане заспеў Сымона Карызну Пацяроб, які з'явіўся не па доўгім часе пасля візіты партыйнае камісіі. Ён увайшоў, як зазвычай, не паляпаўшы, не папытаўшы дазволу, прыдыбаў да ўнуранага ў сябе Карызны і схіліўся над ім, ёмка пераламаўшы сваю даўгалыгую постаць.

— Сымонка! Ку-ку?..

Карызна ўзняў галаву і ўбачыў проста перад сабой яго твар, з выразу якога можна было меркаваць, што Пацяроб або збіраецца чхнуць, або пырснуць несутрыманым смехам.

Карызна шчыра здзівіўся:

— Табе смешна?

I сапраўды Пацяроб засмяяўся — ды такім дзікім смехам, што Карызна гатоў быў падумаць, ці не звар'яцеў часам непераможны старшыня Сівецкага сельсавета.

— Асэсары... Асэсары прыехалі... Асэсары... ха-ха-ха!..

Але смех Пацяробаў так жа раптоўна апаў, як і ўзняўся. Стаўшы зноў сур'ёзным, ён скрывіўся ў іранічна-плаксівую міну і далажыў Карызну:

— А я ўжо, Сымонка,— кулдык... Прыйшла паперка з раёна, каб зараз жа перадаў справу намесніку… А ты, любачка, таксама маеш паперку?

Карызна дасадліва махнуў рукой:

— Ці аб гэтым справа?..

— Аб чым жа, золатка?

Карызна зрабіў разгублена-няпэўны жэст.

— Няма нічога... разумееш? Нічога няма... Гарадзілі мы з табой, гарадзілі... I раптам — пуста...

Пацяроб зразумеў гэтыя словы па-свойму і ўпаў у грознае абурэнне:

— Гэта мы пабачым яшчэ, як яно пуста! Яны думаюць, што яны толькі разумеюць? А можа, мы бралі лінію на поўную перамогу сацыялізма? А можа, мы наперадзе ўсіх ішлі ўдарным штурмам, каб дагнаць і перагнаць? Мы таксама кроў лілі за Савецкую ўладу! Мы таксама рабочымі на фабрыцы працавалі і ведаем, як гнуць пралетарскую лінію... Мы яшчэ паглядзім, хто на чыё пераверне!..

Сымон Карызна з вялікім здзіўленнем слухаў бязглуздую мітынгоўшчыну Пацяроба і, як той суняўся нарэшце, не ўтрымаўся ад таго, каб з поўнай шчырасцю не канстатаваць:

— Ну і дурны ж ты, Пацяроб, да немагчымасці.

Пацяроб спопрыску хапіў быў далей:

— Нам не ўпершыню цярпець за рэвалюцыю...

Але абдумаўся, дабраў сэнсу Карызнавае заўвагі і, зноў пераламаўшы сваю несусветную даўгалыгасць, твар у твар прыхіліўся да Карызны.

— А ты, Сымонка, разумны?

I зарагатаў злосным паскудным смехам, ад якога ў Карызны па ўсім целе прабегла дрыготка агіды і жудасці. Ён не мог далей трываць прысутнасці Пацяроба і рашуча ўзняўся.

— Ну, я пайду...

Пацяроб нахабна і хітра падміргнуў яму:

— Сымонка, куды ж гэта ты, даражэнькі?

Карызна зразумеў сэнс яго падміргвання і, моцнаю патугаю волі стрымаўшы сябе, каб не плюнуць яму ў твар, адказаў з наўмысна рэзкай прастатой і адкрытасцю: