Леў Талстой - Смерць Івана Ільіча. Крэйцарава саната. Гаспадар і парабак

Снег ішоў зверху і часам узнімаўся знізу. Конь, відаць, стаміўся, увесь закучаравіўся і заінеў ад поту і ішоў ступою. Раптам ён абарваўся і сеў у вымаіну ці ў канаву. Васіль Андрэевіч хацеў спыніць, але Мікіта закрычаў на яго:

— Чаго трымаць! Заехалі — выбірацца трэба. Но, любы! но! но, родны! — закрычаў ён вясёлым голасам на каня, выскачыў з саней і сам праваліўся ў канаву.

Конь рвануў і адразу выбраўся на мерзлы насып. Мусіць, гэта была капаная канава.

— Дзе ж гэта мы? — сказаў Васіль Андрэевіч.

— А вось даведаемся! — адказваў Мікіта.— Руш, куды-небудзь выедзем.

— А гэта ж, відаць, Гарачкаўскі лес? — сказаў Васіль Андрэевіч, паказваючы на нешта чорнае, якое паявілася з-за снегу наперадзе іх.

— Вось пад’едзем, тады і ўбачым, які такі лес,— сказаў Мікіта.

Мікіта бачыў, што з боку нечага чорнага ляцела сухое доўгае лісце лазіны, і таму ведаў, што гэта не лес, а жытло, але не хацеў гаварыць. I сапраўды, не праехалі яны яшчэ і дзесяці сажняў пасля канавы, як перад імі зачарнелі, мусіць, дрэвы, і пачуўся нейкі новы панылы гук: гэта быў не лес, а шэраг высокіх лазін з рэштаю лістоты на іх. Лазіны, відаць, былі пасаджаны па канаве гумна. Як толькі яны пад’ехалі да лазін, якія паныла гулі пад ветрам, конь раптам узняўся пярэднімі нагамі вышэй саней, выбраўся і заднімі на ўзвышша, звярнуў улева і перастаў тануць у снезе па калена. Гэта была дарога.

— Вось і прыехалі,— сказаў Мікіта,— а невядома куды.

Конь, не збіваючыся, пайшоў па занесенай дарозе, і не праехалі яны па ёй і сарака сажняў, як зачарнела роўная паласа плятня току пад тоўста засыпанай снегам страхой, з якой не перастаючы сыпаў снег. Абмінуўшы ток, дарога павярнула за ветрам, і яны ўбіліся ў сумёт. Але наперадзе відаць быў правулак між дзвюма хатамі, таму, напэўна, сумёт намяло на дарозе, і трэба было пераехаць цераз яго. I сапраўды, пераехалі яны сумёт і заехалі ў вуліцу. У канцавога падворка на вяроўчыне шалёна матлялася пад ветрам развешаная замёрзлая бялізна: кашулі, адна чырвоная, адна белая, порткі, анучы і спадніца. Белая кашуля асабліва моцна білася, размахваючы сваімі рукавамі.

— Бачыш, лянотная баба, а можа, памірае, бялізны к святу не сабрала,— сказаў Мікіта, пазіраючы на кашулі.

У пачатку вуліцы яшчэ было ветрана, і дарога была занесена, а ў глыбіні вёскі было ціха, цёпла і весела. У адным падворку брахаў сабака, у другі аднекуль прыбегла баба, накрыўшыся з галавою паддзёўкаю; зайшла ў дзверы хаты, спынілася ў парозе, каб паглядзець на незнаёмых. З глыбіні вёскі даляталі песні дзевак.

У вёсцы, здавалася, і ветру, і снегу, і марозу было меней.

— Дык гэта ж Грышкава,— сказаў Васіль Андрэевіч.

— Яно і ёсць,— адказваў Мікіта.

I сапраўды, гэта было Грышкава. Выходзіла так, што яны збіліся ўлева і праехалі вёрст восем не зусім у тым напрамку, у якім ім трэба было, але ўсё ж трымаліся патрэбнага кірунку. Да Гарачкава ад Грышкава было вёрст пяць.

У глыбіні вёскі яны напаткалі высокага чалавека, які ішоў сярэдзінаю вуліцы.

— Хто едзе? — крыкнуў гэты чалавек, прыпыняючы каня, і, адразу ж пазнаўшы Васіля Андрэевіча, ухапіўся за аглоблю і, перабіраючы па ёй рукамі, дайшоў да саней і сеў на козлы.

Гэта быў знаёмы Васілю Андрэевічу мужык Ісай, вядомы ў акрузе як першы канакрад.

— А! Васіль Андрэевіч! Куды ж гэта вас бог нясе? — сказаў Ісай, абдаючы Мікіту пахам выпітае гарэлкі.

— Ды мы ў Гарачкава.

— Вунь куды заехалі! Вам трэба было б на Малахава.

— Мала што трэба, ды не патрапілі,— сказаў Васіль Андрэевіч, прытрымліваючы каня.

— А конік добры,— сказаў Ісай, пазіраючы на каня і зацягваючы яму прывычным рухам пад самую макаўку аслабелы вузел завязанага густога хваста.

— Што ж, начаваць, ці як?

— Не, браток, абавязкова ехаць трэба.

— Трэба, відаць. А гэты чый? А! Мікіта Сцяпанавіч!

— А то як жа? — адказваў Мікіта.— А вось як бы, душа добрая, нам тут не збіцца зноў.

— Як тут збіцца! Заварочвай назад, па вуліцы проста, а там, як выедзеш, усё проста. Улева не бяры. Выедзеш на бальшак, а тады — управа.

— Заваротка з бальшака дзе? Па-летняму ці па-зімняму? — спытаў Мікіта.

— Па-зімняму. Зараз, як выедзеш, кусцікі, насупраць кусцікаў яшчэ тычка вялікая дубовая, кучаравая стаіць,— тут і ёсць.

Васіль Андрэевіч завярнуў каня назад і паехаў слабадою.

— А то начавалі б! — закрычаў ім ззаду Ісай.

Але Васіль Андрэевіч не адказаў яму і злёгку паганяў каня: пяць вёрст роўнай дарогі, з якіх дзве ішлі лесам, здавалася, лёгка праехаць, тым больш што вецер як быццам аціх і снег пераставаў.