Леў Талстой - Смерць Івана Ільіча. Крэйцарава саната. Гаспадар і парабак

— Так, так. Потым пайшло далей, далей, былі рознага роду адхіленні. Бог ты мой! як успомню я ўсе свае агіднасці ў гэтых адносінах, жах бярэ! Пра сябе, з якога сябры смяяліся за маю так званую цнатлівасць, я гэтак успамінаю. А як пачуеш пра залатую моладзь, пра афіцэраў, пра парыжан! I ўсе гэтыя паны і я, калі мы, бывала, трыццацігадовыя распуснікі, якія мелі на душы сотні самых разнастайных жахлівых злачынстваў адносна жанчын, калі мы, трыццацігадовыя распуснікі, заходзім чыста-начыста вымытыя, паголеныя, надушаныя, у чыстай бялізне, у фраку або ў мундзіры ў гасціную ці на баль — эмблема чысціні — краса!

Вы толькі падумайце, што павінна было б быць і што ёсць. Павінна было б быць тое, што, калі ў кампанію да мае сястры, дачкі падыдзе такі пан, я, ведаючы ягонае жыццё, павінен падысці да яго, адвесці ўбок і ціха сказаць: «Галубок, я ведаю, як ты жывеш, як бавіш ночы і з кім.

Табе тут не месца. Тут чыстыя, добрыя дзяўчаты. Ідзі адсюль!» Гэтак павінна было б быць; а ёсць тое, што, калі такі пан прыходзіць і танцуе, абдымаючы яе, з маёю сястрою, дачкою, мы радуемся, калі ён багаты і з сувязямі. А можа, ён удастоіць пасля Рыгальбош і маю дачку. Калі нават і асталіся сляды, нездароўе,— нічога. Цяпер добра лечаць. Як жа, я ведаю, некалькі з вышэйшага свету дзяўчат аддадзены бацькамі з радасцю за сіфілітыкаў. О! о поскудзь! Але пройдзе час, калі ўся гэтая поскудзь і хлусня будзе выкрыта!

I ён колькі разоў азваўся сваім дзіўным гукам і стаў піць чай. Чай быў страшэнна моцны, не было вады, каб яго разбавіць. Я адчуваў, што мяне хвалявалі асабліва выпітыя мною дзве шклянкі. Відаць, і на яго дзейнічаў чай, таму што ён рабіўся ўсё больш і больш узбуджаны. Голас ягоны рабіўся ўсё больш і больш пявучы і выразны. Ён бесперастанна мяняў паставу, то здымаў шапку, то надзяваў яе, і твар ягоны дзіўна мяняўся ў тым прыцемку, у якім мы сядзелі.

— Ну, вось гэтак я і жыў да трыццаці гадоў, ні на хвіліну не пакідаючы намеру ажаніцца і наладзіць сабе самае ўзвышанае, чыстае сямейнае жыццё, і з гэтаю мэтаю прыглядаўся да адпаведнай для такое мэты дзяўчыны,— расказваў ён далей.— Я калупаўся ў гнаі разбэшчанасці і разам з тым паглядаў на дзяўчат, якія б па сваёй чысціні былі варты мяне. Многіх я забракоўваў менавіта таму, што яны былі недастаткова чыстыя для мяне; нарэшце я знайшоў такую, якую палічыў вартай сябе. Гэта была адна з дзвюх дачок некалі вельмі багатага, але збяднелага пензенскага памешчыка.

Неяк увечары, пасля таго як мы пакаталіся на лодцы і ўночы, пры месячным святле, вярталіся дадому і я сядзеў побач з ёю і любаваўся яе стройнай постаццю, абцягнутай джэрсі, і яе кудзеркамі, я раптам вырашыў, што гэта яна. Мне здалося ў гэты вечар, што яна разумее ўсё, усё, што я адчуваю і думаю, а што адчуваю я і думаю пра самыя ўзнёслыя рэчы. Па сутнасці ж было толькі тое, што джэрсі ішло ёй асабліва да твару, гэтак жа і кудзеркі, і што пасля праведзенага разам з ёю дня захацелася яшчэ большае блізкасці.

Дзіўная рэч, якая поўная бывае ілюзія таго, што прыгажосць ёсць дабро. Прыгожая жанчына кажа глупства, ты слухаеш і не бачыш глупства, а заўважаеш разумнае. Яна гаворыць, робіць гадасці, а ты бачыш штосьці мілае. Калі ж яна не гаворыць ні глупства, ні гадасцей, а прыгожая, дык адразу пераконваешся, што яна выключна разумная і маральная.

Я вярнуўся шчаслівы дадому і вырашыў, што яна сама маральная дасканаласць і што менавіта таму яна варта быць маёю жонкай, і на наступны дзень зрабіў прапанову.

I што гэта за блытаніна! З тысячы мужчын, якія жэняцца, не толькі ў нашым асяроддзі, але, на жаль, і ў народзе, наўрад ці ёсць адзін, які б не быў жанаты ўжо разоў дзесяць, а то і сто або тысячу, як Дон-Жуан, раней шлюбу. (Ёсць цяпер, праўда, я чую і бачу, маладыя людзі чыстыя, якія адчуваюць і разумеюць, што гэта не дробязь, а вялікая справа. Памажы ім бог! Але ў мой час не было ніводнага такога на дзесяць тысяч.) I ўсе ведаюць пра гэта і прыкідваюцца, што не ведаюць. Ва ўсіх раманах да дробязей апісаны пачуцці герояў, сажалкі, кусты, ля якіх яны ходзяць; аднак, апісваючы іх вялікае каханне да якой-небудзь дзяўчыны, нічога не пішацца пра тое, што было з ім, з цікавым героем, раней: ні слова пра ягоныя наведванні дамоў, пра пакаёвак, кухарак, чужых жонак. Калі ж і здараюцца такія непрыстойныя раманы, дык іх не даюць у рукі, галоўнае, тым, каму больш за ўсіх трэба пра гэта ведаць,— дзяўчатам. Спачатку прыкідваюцца перад дзяўчатамі, што тае распусты, якая запаўняе палову жыцця нашых гарадоў і вёсак нават, што гэтае распусты зусім няма. Потым так прывучаюцца да гэтага прытворства, што нарэшце, як англічане, самі пачынаюць шчыра верыць, што мы ўсе маральныя людзі і жывем у маральным свеце. Дзяўчаты ж, тыя, нябогі, вераць у гэта зусім сур’ёзна. Гэтак жа верыла і мая няшчасная жонка. Памятаю, як ужо будучы жаніхом, я паказаў ёй свой дзённік, з якога яна магла даведацца хоць крыху пра маё мінулае, галоўнае — пра апошнюю сувязь, якая была ў мяне, і пра якую яна магла даведацца ад іншых і пра якую я таму і адчуваў патрэбу расказаць ёй. Памятаю яе жах, роспач і разгубленасць, калі яна дазналася і зразумела. Я бачыў, што яна хацела кінуць мяне тады. I чаго яна не кінула!