Лукаш Калюга - Нядоля Заблоцкіх

Усё тое немаведама дзе, у чортавых зубох, было. Ніхто з тутэйшых там не быў, з людзьмі з таго боку не сустракаўся, ні ад каго пра Савосту распытацца не маглі. Як там што было.

— Хто яго ведае, — паціскаюць плячыма нашы баркаўчане.

Ажно, год цераз колькі, зноў Савоста «дзяндобры» Баркаўцом дае.

Як ішоў з вакзала, трапілася яму відная, месячная ноч. Далёкага лесу цёмная істужка, дробныя шляхечыя засценкі, пакупшчыцкія хвальваркі выйшлі былі на відно, Савосту напаказ. Шмат чаго знаёмага, пра што ўжо крыху забывацца пачаў, убачыў бы ён, каб толькі глядзець меў час. Не ганьбаваў Савоста тутэйшых краявідаў, толькі думкі таго разу заступілі б яму свет, прыгаство віднай весняй ночы засталучылі.

Ажно і чыстае поле мінуў. І не заўважыў, калі ў гушчарыні скарбовых кляновых прысад апынуўся. Так спляліся яны тут сваім голлем над дарогаю, што неба ўгары за імі знаць не было.

— Добры вечар, — яму сваім сакавітым лісцем прысады прашапацелі.

Хоць ціхенька, хоць крадком — варуючыся пана, — але скажуць яны свайму чалавеку ветлае, лагоднае слова, дармо, што скарбовыя парабкі, а іхны пан з баркаўчанамі за сервітут правуецца.

Цяжкае іх парабоўскае жыццё: як дзень, як ноч вартуй гразкія грэблі, чвыр на ўзгорку, мокні на дажджы, стынь на марозе, на сіверы, слухай, як вар’юецца мяцеліца ў полі. І гэта дзень у дзень, год у год. Тады выхадных дзён не было. І на курорты пасылаць тады не мелі моды. Прастынеш лішняе, нападзе на цябе трасца — і трасіся: чорт цябе бяры! Некаму гэта ў галаве?! Ды што б там памаглі выхадныя дні?! Што курорты?! Калі няволя, калі ты скарбовае, графскае дрэва, калі ўсё гэта на той бок вайны, за капіталістычную бытнасцю робіцца?

І маўчаць сціхатою густыя кляновыя прысады. Але часам, калі расшумяцца, калі раскалышуцца, калі разбядуюцца…

Свае зяблыя косці, што злосцю набрынялі, хочацца ім разагрэць. Ды ўсё не выпадае. Пашурмуюць ды ўтаймуюцца. Утаймуюцца і маўчаць сціхатою: на тое — служба, на тое яны — парабкі.

І от ім, гэтым прысадам, цяпер:

— Дабры вечар, сваё роднае, — сказаў Савоста Заблоцкі.

А тым часам з прысадаў крышку ўбаку і кудзерка лесу відаць бы тутэйшаму, прызвычаенаму воку. Гэта Савостава бацькаўшчына, дзедаўшчына, незабытныя ягоныя Баркаўцы ў такія строі прыбраліся, выйшлі пад месяц палюдскавацца ў вясеннюю ноч.

Некалі, яшчэ не за Савоставаю бытнасцю, даўно-даўно, як яшчэ паншчыну людзі рабілі, і праўда — тут быў лес. Вялікая пушча, Радзівілаў неабсяжны лес сваім рогам Баркаўцоў кранаўся.

Рос тут вялікі, светлы хваёвы бор. І з самага берага тры хаткі забудованы былі. З гэтых хатак і вёска вырасла, а праз бор сабе такое імя папала — Баркаўцы.

І што далей ад таго часу, то ўсё болей бор на захад ад вёскі адступаў, а тут, дома, у іх свой заводзіўся лес. Штогоду болей урасталі Баркаўцы вішэннікам, гаспадарскімі садамі на сваю і дзяціную патрэбу ды ўсякім іншым патрэбным і непатрэбным дрэвам. Лагчыну, западзь на поплаве, кудэю некалі быстры ручай з бору цёк, — алешнік апанаваў.

А ў яго падсуседзі асталася вярба, ракітнік дзе-нідзе. Бярэзніку спадабаўся ўзгорак на заручычах (за ручаём). А ў гаравога Змітры рос нават дуб проці ганка. А што на кляны, каштаны, ясяніны — ліку няма.

Такі тут гушчар стаў, што, здалёк зірнуўшы, здаецца: такі, хлявы, хаты скрозь зямель пайшлі.

Было не цеперся, як Савоста пад дом падыходзіў. Кракталі жабы ля мастка ў завоіне, што зрабілі малыя, загаціўшы баркаўскі нядэшлы ручай. Матушыўся, чуваць было, бусел над крыніцамі на сваім гняздзе. A так каб дзе хто шапнуў.

І от гэтаму спакою, сваім баркаўцам гэтаксама:

— Дабры вечар, сваё роднае, — сказаў Савоста Заблоччык.

1929 г.

Радзіма — сваяўство; так гэта слова і ў песнях ужываецца.

Зазубень — кручок.

Пакупшчыкі — багатыры, што адкуплялі ў паноў поле, як тыя прапіваліся ці у карты прагульваліся.

Грунт — надзел зямлі.