Альгерд Абуховіч - Творы

Наўрад ці даследчыкі, якія бралі з «Гоману» для перадруку мемуары пісьменніка, не заўважылі там «Думу а Каралю XII». Не заўважыць яе яны не маглі, бо яна разам з канцом мемуараў у № 49 «Гоману» ад 1 жніўня 1916 года. Даследчыкі свядома абышлі «Думу…» як твор складаны і супярэчлівы. Сам факт публікацыі ў «Гомане» мемуараў Альгерда Рышардавіча і «Дума а Каралю XII» яшчэ мала даследаваны. Звяртае на сябе ўвагу, што першая публікацыя фрагментаў з мемуараў зроблена ў «Гомане» ў той час, калі змяніўся рэдактар газеты. Нумар з публікацыяй першых фрагментаў з мемуараў падпісаў новы рэдактар «Гоману» нехта Салавей. Носьбіт гэтага прозвішча, відаць, быў родам з-пад Слуцка, бо і сёння пад Слуцкам у вёсках ёсць нямала людзей з такімі прозвішчамі. Мы не ведаем нічога пра рэдактара «Гоману» Салаўя, але нельга не сказаць яму слова падзякі за публікацыю твораў Абуховіча-Бандынэлі.

У.I. Ленін у свае «Філасофскія сшыткі» з кнігі Феербаха «Лекцыі аб сутнасці рэлігіі» выпісаў такую думку»: «Остроумная манера писать состоит, между прочим, в том, что она предполагает ум, также и в читателе, что она высказывает не всё, что она предоставляет читателю самому себе сказать об отношениях, условиях и ограничениях, при которых высказанная фраза только и является действительной и может быть мыслимой». (Ленин В.И. Философские тетради. М., 1938. С. 73).

Такою дасціпнаю манераю пісьма шырока карыстаўся Абуховіч-Бандынэлі ў сваіх мемуарах і іншых творах. Магчыма, таму і абыходзілі іх даследчыкі нашай літаратуры, звяртаючы сваю ўвагу на больш простыя для аналізу творы.

У мемуарных запісках Альгерда Рышардавіча 12 раздзелаў, кожны з якіх своеасаблівы па жанру. Напрыклад, «Успаміны Кіева» – гэта ўспаміны дзяцінства, маляўнічае апісанне падарожжа на конях з-пад Глуска ў Кіеў. Раздзел «Міраслаўскі» – высокамастацкі нарыс – партрэт палітычнага дзеяча XIX стагоддзя. Калі ж узяць раздзел «Літаратурнае апраўданне», то тут мы маем ледзь не першы навукова-крытычны артыкул, напісаны на роднай мове ў XIX стагоддзі…

Па багацці думак, вобразаў, маляўнічасці арыгінальнасці погляду на рэчаіснасць мемуары А. Абуховіча-Бандынэлі не маюць сабе падобных твораў у беларускай літаратуры XIX стагоддзя. З імі можна параўнаць хіба толькі такія творы, як «Тарас на Парнасе», «Пінскую шляхту» ды зборнікі вершаў Францішка Багушэвіча з іх прадмовамі…

У сваіх мемуарах А. Абуховіч-Бандынэлі завастрае ўвагу чытача на вядомых яму формах барацьбы і сацыяльнага пратэсту супраць прыгнятальнікаў. Але ўсё гэта ён робіць даволі тонка. Уважліва чытаючы ўспаміны пісьменніка, пераконваешся, што яго твор сацыяльны і што ён мае не толькі аўтабіяграфічную афарбоўку. Напрыклад, пад бяскрыўднай назвай раздзела «Дзяды» крыецца багаты і сацыяльны, і рэвалюцыйны змест. У мемуарах шмат што схавана ў падтэксце, шмат пра што сказана намёкамі, недагаворкамі. У «Истории белорусской дооктябрьской литературы» пра мемуары Альгерда Рышардавіча гаворыцца: «Строго документальные мемуары Обуховича явились новым жанром белорусской литературы. Они свидетельствуют о значительном интеллекте автора, о его глубоких связях с общеевропейской культурой. Это ценный исторический документ и одновременно художественное произведение, написанное ярким языком…» (История белорусской дооктябрьской литературы. Мн., 1977. С. 373)

А. Абуховіч-Бандынэлі, як і Ф. Багушэвіч, быў сынам свайго часу. Яго светапогляд сфармаваўся пад моцным уздзеяннем народніцкіх ідэй і рэвалюцыйна-дэмакратычных падзей 60-х гадоў XIX стагоддзя. Галоўным ворагам, які перашкаджаў «уваскрасіць Бацькаўшчыну», на думку Абуховіча-Бандынэлі, з’яўляўся не які-небудзь асобны палітычны дзеяч, а самаўладства, царызм наогул. Альгерд Рышардавіч як сапраўдны асветнік папярэджваў, што да барацьбы з царызмам трэба добра рыхтавацца і «не прыспешваць падзеі».

У сваіх мемуарах пісьменнік ускосна намаляваў ідэал палітычнага дзеяча, якому народ можа давяраць: гэта павінен быць не шарлатан, не акцёр, не камедыянт, не эклектык, а чалавек высокіх маральных якасцей, яснага розуму, які цесна звязаны з жыццём народа і добра ведае яго.

Як паказала будучыня, гэты ідэал здзейсніўся ў лепшых вучнях і паслядоўніках пісьменніка. Вялікая заслуга А. Абуховіча-Бандынэлі ў тым, што сярод бальшавікоў, якія заснавалі БССР, быў і яго вучань і паслядоўнік Язэп Лявонавіч Дыла – нарком працы ў першым беларускім савецкім урадзе, паэт, празаік, драматург, перакладчык і публіцыст, чалавек нязломнага духу… У пачатку 30-х гадоў Язэпа Лявонавіча беспадстаўна абвінавацілі і выслалі на Урал, а потым у Саратаў. Здавалася б, усё. Ніякіх надзей на працяг літаратурнай дзейнасці няма. Але Дыла знайшоў выйсце: пад жаночым псеўданімам ён пісаў «дзіцячыя» апавяданні, даслаў іх у Мінск, друкаваў у дзіцячых часопісах і выдаваў іх асобнымі кніжкамі. Слова дзіцячыя я ўзяў у двукоссе, бо ў гэтых на першы погляд бяскрыўдных апавяданнях Язэп Дыла называў сваіх палітычных і літаратурных праціўнікаў безгаловымі манекенамі…