Уладзімір Караткевіч - Леаніды не вернуцца да Зямлі (Нельга забыць)

Кот грэбліва падабраў лапы, але так і не выйшаў на вуліцу, пайшоў у цёплую кватэру — напэўна, дрыхнуць.

— Я памру там з трывогі за вас. Напішыце мне хаця некалькі слоў.

— Добра. Толькi вы не заставайцеся тут надоўга. Вы патрэбны мацi. Цяпер — асаблiва.

Ішлі па плошчы Нагіна.

— Вось гэты дом тады гарэў, - сказаў Грынкевіч…

— Той, што ў паэме?

— Так.

— А я думала, гэта метафара.

— Я ў той час быў няздатны на метафары.

Яна быццам замкнулася ў сабе. Толькі цясней тулілася да яго і нейкім новым, сумным і прасветленым, позіркам абводзіла дамы, руіны кітайгародскай сцяны, далёкія стрэлы кранаў у Зараддзі. Толькі на набярэжнай, пабачыўшы ўбаку купалок «Анны», што невыразна бялеў у цемры, раптам здрыганулася і сказала:

— Не, не магу. Пойдзем туды.

У змроку, каля празрыста бялеючых бязважкіх сцен, яна, прыціскаючыся да яго, казала:

— Мне страшна… Страшна… Трымай мяне мацней, дарагі. Калі ты трымаеш, мяне ніхто не адбярэ. Ты — абарона. Ты — надзейны.

Андрэй гладзіў яе галаву:

— Ну-ну, я з табою. Нікому не аддам. Дам табе палову жыцця. Усё будзе добра. Заваюю цябе. У цябе тады будзе дачка. Такая, як ты. А памром мы праз сто год. У адзін дзень і адну хвіліну.

Потым, заспакоеныя, яны ішлі па мосце над ракой, потым заглыбіліся ў вулачкі Замаскварэчча.

— Я апошнім часам больш успамінаю, чым думаю, — сказала яна. — Пэўна, гэта не на дабро, але я часта ўспамінаю даваеннае Замаскварэчча. Калі цвілі ліпы — цяжка было дыхаць, галава кружылася. У кветніках бэз, а на абочынах наўсцяж вуліц адуванчыкі. Жоўтыя. Пэцкалі нос. Тады ў Замаскварэччы амаль не было транспарту.

Два цені беглі завулкамі, плылі па роўных сценах, кідаліся то ўперад, то назад ад ліхтароў. А ў начным небе над Масквою, злёгку аранжавым ад агнёў, плыла густа-барвяная з белым званіца царквы Клімента.

— Растрэлі, - сказаў Андрэй. — Як вызвалены дух. Увышыню.

— Тут усё маё, роднае, — сказала яна. — Мне так хацелася бачыць гэта сёння. З табою.

Пяшчотна схіліўшыся над ёю, ён шэптам сказаў:.

— Любае Замаскварэчча. Як жа гэта ты стварыла яе такую?

Яны зайшлі ў пад'езд і спыніліся пасярод глыбокай студні двара.

— Ну вось, — сказала яна, — тут жывуць бацькі. Тут я нарадзілася.

— Я ведаю. Гэтай вясной я некалькі разоў быў тут. Хадзіў уначы, каб лепей зразумець вас.

— Я проста баюся ўжо вас, — сур'ёзна сказала яна.

Яны стаялі, бы ў вузкай цясніне. Над імі ўздымаліся асклізлыя ад непагадзі камяніцы і, як водбліск паўночнага сяйва, якое недзе далёка-далёка і не можа прабіцца ў гэты змрок, з'яўляўся і знікаў на самым высокім брандмаўэры зялёны адбітак неонавай рэкламы.

— Гэта самы прыгожы з усiх брыдкiх двароў на свеце.

Быў час. І Андрэй, адчуваючы, што нешта непапраўна зменіцца, можа змяніцца, абняў яе.

— Пакіньце ўсё, — сказаў ён.

— Не турбуйся, любы. Я не змянюся да цябе. Я застануся ўсё той самай.

Дрыжучы ад халоднага адчаю і неўразумення — нашто так, каму гэта патрэбна? — ён абняў яе і стаяў доўга, не ў змозе ні пусціць і ні застацца. Вызваліўшыся, яна пайшла была, але раптам, толькі на хвіліну спыніўшыся, сказала:

— Будзьце разумны. Не ўбівайцеся так.

I знікла.

Ён пайшоў з двара і ўпершыню, бадай, за жыццё страціў адчуванне часу. Мокры снег, аранжава-цьмяныя паўколы мезанінных вокан.

Апрытомнеў ён у скверы ля доміка Астроўскага. Сядзеў, сціскаючы скроні, і слухаў цішыню. Было, відаць, велымі позна, таму што сціх нават грукат трамваяў. I толькі непадалёк, у мокрым завулку, мужчынскі голас спяваў, перакручваючы словы:

Эту женщину увижу и немею,

Как безумный, как безумный, день хожу.

Ни кукушкам, ни ромашкам я не верю,

И к гадалкам, понимаешь, не хожу.

Набормочут: — не люби ее такую,

Напророчат: — до рассвета заживет.

Наколдуют, нагадают, накукуют,

А она на нашей улице живет…

Андрэй сядзеў, а над яго галавою гола, трывожна і страшна шумелі мокрыя дрэвы.

Чалавек можа ўсё. Межаў яго сіле няма, калі наперадзе агонь надзеі. Гэта вельмі добра ведаюць гуманісты, фанатыкі і закаханыя. Што тады казаць пра тых, хто і першы, і другі, і трэці. Хвіліны адчаю трываюць у іх нядоўга. Бось, здавалася, стаяў на каленях, а праз хвіліну зноў трэба апускаць забрала і ісці на бой.

Ужо раніцай, седзячы ў вагоне, які імчаў яго да роднага горада, Андрэй ведаў: нельга губляць ніводнай хвіліны. Толькі адно ўратуе яго ад тугі па ёй: праца да апошняга, знясіленне рук, вачэй і галавы, цяжкі — як камень на дно — сон.