Уладзімір Караткевіч - Леаніды не вернуцца да Зямлі (Нельга забыць)

…За Кручамі яны спыніліся. Наторгалі гусцёрак. Дзядзька да іх злавіў яшчэ два акуні і зараз свяшчэннадзейнічаў над юшкай. Расклаў цяпельца з сухіх лазовых галін, каб юшка прыпахвала дымком, паклаў рыбу, некалькі бульбін, чатыры цыбуліны з не да канца абдзёртай жоўтай лушпайкай (каб юшка была прыемнага бурштынавага колеру), паклаў перцу, а потым асцярожна ўліў у юшку дзве лыжкі гарэлкі.

Астатнія тым часам адплылі рыбаліць. Андрэй застаўся ля дзядзькі адзін.

— Юшка, брат, будзе першы гатунак. Нават Трыфанавіч (ён сказаў іначай) будзе задаволены.

Андрэй маўчаў. Гэта не было галоўным. Галоўным было тое, што на свеце жыла яна.

"А Алёна? — варухнулася думка. — Што ж Алёна, — адказаў другі голас, — была б жывая, кахаў бы яе. А зараз нічога не зробіш…"

Але ўсё ж яму стала сорамна. Асабліва чамусьці перад Іванам Столічам. Быццам ён, Андрэй, здрадзіў нечаму вялікаму, што яны кляліся любіць, знайшоў святло, у той час, як у бацькі няма, і яшчэ і не можа быць суцяшэння.

Юшку з'елі з насалодай… Пасля гэтага дзядзька застаўся ля маторкі, а астатнія паплылі па плыні. Дзядзька павінен быў дагнаць іх пасля. Андрэю не было чаго рабіць, і ён сказаў дзядзьку, што пойдзе да Кручаў пехтурою і там пачакае ўсіх.

Ісці трэба было праз лес. Андрэй натрапіў на глухую лясную рачулку.

Чорная, з зялёнымі адценнямі, як пяро качкі, яна змяілася паміж карчоў, варушыла павесмамі водарасцяў, быццам хтось у вадзе павольна часаў зялёны лён. Чырвоныя мухаморы гдядзеліся ў чорны лак вады.

Андрэй перайшоў раку па аксамітным бервяне і лёг у пульхны зялёны мох. Ён не баяўся змей, ён цяпер наогул нічога не баяўся. Калі ў сэрцы небасхіл, — чалавек не можа памерці. Яго нельга забіць. Смерці няма. Яе выдумалі. Яе зусім не будзе.

Радасць ахапіла ўсю істоту Андрэя. Радасць з той прычыны, што ён малады, здаровы, што вакол яго родная зямля, што зрынутыя дрэвы ляжаць поруч з ім, жывым, што ён кахае.

Дрэвы варушылі галінамі над яго галавой.

…I потым, калі ён стаяў на кручы, пад буслянкай, шум дрэў зноў падпяваў ягоным думкам.

Ён стаяў на адхоне, і магілы кладоў былі ззаду, а наперадзе была далячынь, адкуль ляцеў вецер толькі для таго, каб устрапаць яму чуб.

Бусляняты спрабавалі лётаць. Яны нязграбна плавалі ў вячэрнім аранжавым ззянні, дыбалі нагамі ў паветры, плылі над ракой, над светам, які цяпер зноў належаў яму.

Андрэй не бачыў, што Іван Століч, сышоўшы на бераг, ускараскаўся на строму і стаіць непадалёку, разумнымі вачыма разглядаючы пададзеную наперад, імпэтную постаць хлопца. Ён страпянуўся толькі тады, калі рука Івана апусцілася яму на плячо.

— Што з табою, сынок?

I з той вышэйшай праніклівасцю, якою адрозніваюцца людзі, што многа пакутавалі, спытаў:

— Зразумеў, што кахаеш кагось?

— Здаецца, так, бацька, — проста адказау Андрэй.

Століч павесіў попельна-сівую галаву.

— Прабачце, — сказаў Андрэй.

— Чаго ўжо там… Ты добры хлопец, Андрэй. Ты і так памятаў вельмі доўга. Усё мае канец. Прорвы і тыя заплываюць. Прыйшоў і твой час.

— Бацька, — сказаў Андрэй, — я не вінаваты.

— Ніхто не вінаваты. Ні я, ні мая бедная дзяўчынка, ні тая, твая… А ты вінаваты менш за ўсіх… Добрая хоць жанчьша?

— Вельмі.

— Добра. Толькі вось аб чым я прашу цябе. Не забывай мяне. Наведвай… з ёю. Ты знаеш, усё маё жыццё — гэта была Алёна. I ты застаўся для мяне часткай яе. Апошняй часткай.

— Я не забуду… дзядзька Іван. Гэтага не забываюць.

— Ну добра… "Ныня адпушчаешы"… Бывай шчаслівы, сын.

I ён пайшоў унiз да чаўна. Пайшоў ненатуральна прамы, вiдавочна iмкнучыся не хiлiцца пад цяжарам забыцця, таго, якое парушыла апошнюю сувязь яго Алёны з зямлёй.

Грынкевiч успомнiў мiнулае. Ён прымусiў сябе ўспомнiць яго. Але ўспамiн не мучыў.

— Мір табе, Алёнка, — ціха сказаў ён, — даруй мне.

Прыцемкі заснавалі зямлю. Чырвоны шчыт месяца выплыў за ракой. I ў паўзмроку ўсё яшчэ чуліся ўсхлёпы крылаў, пошчак буславых дзюб і віск.

Пад вялізным месяцам чынілася справа жыцця: буслы рыхтаваліся ў вечна новы палёт.

Яе не было ў Маскве ўвесь верасень. Кожны дзень Андрэй прыходзіў у знаёмы будынак з надзеяй яшчэ да таго, як пачуе голас, нейкім шостым пачуццём, усёй істотай адчуць, што яна тут. I кожны раз нясцерпным было расчараванне: пусты дом, пустыя калідоры, пустая аўдыторыя.

I галоўнае, няма адказу на дасланую кнігу.

Ніколі яшчэ чаканне не было такім вострым. Нават потым. Ён проста прагнуў хутчэй пабачыць маленькую постаць з жоўтым партфелем у руцэ. А постаці не было і не было.