Уладзімір Караткевіч - Леаніды не вернуцца да Зямлі (Нельга забыць)

Яны былi такiмi слабымi, гэтыя зiтханнi.

А голас вёў і вёў перарывістую песню:

Вавёрка ў закутку

Пражу прадзе,

Кола залатое

Сонна гудзе…

Сціхні, мой ветрык,

Вавёрка спіць,

Аб арэхах срэбных

Вавёрка сніць…

Спіць яна…

Спіць…

Вочы закрывае,

Зашыўшыся ў дом,

Цёплым хвастом,

Рудым хвастом…

Рудым…

Зiтханнi даляталi з лiстоты.

Радзей. Усё радзей. Знiклi.

Закрываючы вочы, яна сказала:

— А я і не думала, што вашы калыханкі такія… Я засну, любы.

— Спі, - сказаў ён,

Прыціскаючы яго руку да сваіх грудзей, яна апусціла веі.

Яна спала, i яго рукi былi ў яе руках…

…Потым пачалася агонія.

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Ён сядзеў, трымаючы ў руках яе рукі, якія пачалі астываць. Нерухомы над нерухомай. Безудзельны над безудзельнай. Ён верыў, што пакуль яе рукі ў яго руках — у іх не можа знікнуць цеплыня.

I ён ні ўва што больш не верыў.

Пальцы халаднелі. Пальцы былі ўжо зусім халодныя. I тады ён вызваліўся і склаў на грудзях гэтыя бедныя рукі, а сам стаў чакаць. Пакуль ён мог спадзявацца на дзіва, ён не павінен быў кінуць, здрадзіць, аддаць у рукі цемры.

Ён чакаў, пакуль не перастаў спадзявацца, а потым з цяжкасцю разарваў свае апошнія абдоймы і назаўсёды, цяпер ужо назаўсёды, адарваўся ад яе. Сеў і стаў глядзець.

Здаецца, спала. У куточках вуснаў цень загадкавай усмешкі, а бровы злёгку, быццам здзіўлена, узняты.

Куды ты заглядаеш, мая апошняя, у якую таямніцу, невядомую мне? Чаму здзіўлены твае бровы?

I што зараз рабіць мне?

Зямная персць, зямная юдоль — будзьце вы благаславёны, будзьце вы пракляты.

I што зараз рабіць мне, калі ты не пускаеш мяне ў сваю таямніцу?

Хто адкажа? Хто адпомсціць? Хто суцешыць?

Цень усмешкі і здзіўленыя бровы. Куды ты заглядаеш? Куды?

Потым ён устаў і выйшаў. Яна не адказвала.

Бы ў тумане, пабачыў, твары Яшы, Сашанькі, твар Яніса, Ганны, спіну Глінскага, які стаяў ля акна.

— За што ж гэта, Андрэй? — глуха спытаў Якаў.

Хіба ён ведаў за што? Ён не ведаў. Не ведаў нават, чаму прыўзняты бровы.

— Адкасніцеся ад яго, — сказаў Яніс. — Нашто яму вашы словы?

I ён моцна абняў Андрэя за плечы.

Туман знік у вачах Грынкевіча ад гэтай грубай сяброўскай ласкі. Ён ведаў, Янісу таксама цяжка. Ён ведаў, што і Яніс плача, як ён, без слёз. Адным сэрцам.

— Правядзі мяне да выхаду, — глуха сказаў ён.

Яны спыніліся ў скверы, які спаў усімі галінамі, усімі птушынымі гнёздамі на іх.

Рукі Яніса ляжалі на плячах Андрэя.

— Мацуйся, мой родны.

Андрэй выцягнуў з кішэні і паклаў на далонь Яніса бумажнік.

— Вось, — сказаў ён. — Зрабі ўсё, каб адправіць яе ў Сухадол. Яна хацела быць там. Апошняе жаданне. Прабач, я проста не магу сам хадзіць паўсюль… Я толькі павязу.

— Я разумею цябе, — сказаў Яніс. — А як ты?

— З часам і я… — сказаў Андрэй. — Я абавязкова пайду туды, калі наблізіцца канец… Мы ляжам поруч. У маёй зямлі. Каб наводдаль бачыць буслянку, а пад гарою Дняпро.

Ён уздыхнуў.

— Паромная гісторыя скончылася… Канец.

— Куды ты пойдзеш?

— Я вярнуся. Раніцай. Да… раніцы, сябар.

— Да раніцы… сабрыс.

Андрэй павярнуўся і пайшоў у глыб скверыка. Яніс стаяў і глядзеў, як цень яго друга паглынае змрок.

Ён iшоў начной Масквою. Крокi памiралi ў вулiцах, на якiх не сустракалася нi людзей, нi машын. Горад быў бязлюдны, адданы ва ўладу яму. Блыталiся завулкi i вулiцы, i нiкога не было поруч, акрамя ценю.

Ішоў, не задумваючыся, куды ён ідзе. Усё менш ставала святла, і гэта азначала, што ён набліжаецца да ўскраін. I тут ён пабачыўся з зорамі, якіх няма ў цэнтры вялікага торада. Ноч была цёмная, ясная, зоры былі халодныя…

Упала адна, а за ёю другая. Гэта, вядома, не былі Леаніды. Леаніды не вернуцца да зямлі. Яны бачылі на ёй столькі, што не хочуць больш глядзець на яе нівы і цяністыя лясы, пакуль усе людзі не стануць іншымі.

Усе да аднаго.

Ён спыніўся. Перад ім невыразна сінеў у зорным святле лёгкі, узнесены да нябёс сваімі бязважкімі сценамі і ўсечаным дахам Круціцкі церамок. Даўно, вельмі даўно збудаваў яго нехта з продкаў Андрэя, вымушаны пакінуць Дняпро і яго берагі. Яму, напэўна, не было лягчэй.

Гульбішчы прывідна абдымалі ўвесь начны свет, а праз іхнія аркі мігцела зорамі начное неба.

Але яшчэ вышэй за іх стаяў блакітны церам. Стаяў пад зорным шатром, як мара, узнесеная да зор, як спроба суцяшэння ў тым, у чым нельга суцешыць.

Інстынкт прывёў чалавека сюды, дзе ён быў шчаслівы з ёю. I чалавек сеў на цагляныя сходы.