Mixail Bulgakov - Usta va Margarita

Ikkinchi lojadan bir xushovoz erkakning yoqimli va jarangdor ovozi eshitildi:

— Har qalay, grajdanin artist, hozirning o‘zida fokuslaringizning texnikasini, ayniqsa qog‘oz pul borasidagi fokusingizni tomoshabinlarga fosh qilishingizni istardik. Shuningdek, yana, konferanseni sahnaga qaytarsangiz yaxshi bo‘lardi. Uning taqdiri tomoshabinlarni hayajonga solmoqda.

Bu xushovoz tomoshabin bugungi tomoshaning faxriy mehmoni, Moskva teatrlari akustika komissiyasining raisi kimsan — Arkadiy Appollonovich Sempleyarov edi.

Arkadiy Appolonovich lojada ikki ayol bilan o‘tirardi: ularning biri — moda bo‘yicha va qimmatli kiyim kiygan, ancha yoshga borib qolgan, ikkinchisi — odmigina kiyingan yosh va ko‘hlikkina edi. Keyinroq protokol tuzilgan paytda ma’lum bo‘ldiki, birinchi ayol Arkadiy Appolonovichning xotini, ikkinchisi esa — uning uzoq qarindoshi bo‘lib, u Saratovdan kelgan va hozirgi paytda shu Sempleyarovlarning kvartirasida yashab turgan kelajagi porloq yosh aktrisa ekan.

— Pardon! — deb javob qildi Fagot. — Meni avf tgasiz, buning hech qanday fosh qiladigan tomoni yo‘q, xammasi tushunarli.

— Yo‘q, kechirasiz! Fosh etish shart. Shusiz bu ajoyib nomerlaringiz dilda og‘ir asorat qoldiradi. Tomoshabin ahli izoh talab qiladi sizdan.

— Tomosha ahli, — deb surbet masxaraboz Sempleyarovning so‘zini bo‘ldi, — hech nima talab qilgani yo‘q shekilli? Ammo, sizning mo‘’tabar istagingizni e’tiborga olib, Arkadiy Appolonovich, mayli, men fosh qilaman. Lekin undan oldin yana bitta kichkinagina nomer ko‘rsatishga ijozat bersangiz!

— Bemalol, — javob qildi Arkadiy Appolonovich muruvvat ko‘rsatib, — ammo oxirida albatta fosh qilish bo‘lsin.

— Bosh ustiga, bosh ustiga. Shunday qilib, qani, savolimga javob bering-chi, kecha kechqurun qaerda edingiz, Arkadiy Appolonovich?

Mana shu noo‘rin, hatto tahqirona desa ham bo‘ladi, savolni eshitgan Arkadiy Appolonovichning chehrasi o‘zgardi, o‘zgargandayam juda yomon o‘zgarib ketdi.

— Arkadiy Appolonovich kecha kechqurun akustika komissiyasining majlisida edi, — deya bayonot berdi uning xotini o‘ta takabburlik bilan, — ammo buning sehrgarlikka nima aloqasi bor, tushunmadim.

— Uy, madam, — deb ta’kidladi Fagot, — tushunmayotganingiz tabiiy hol. Majlis masalasida siz mutlaqo gumrohsiz. Arkadiy Appolonovich, o‘sha siz aytgan, aslida esa kecha bo‘lmagan, majlisga jo‘nab ketgach, Chistie prudi yaqinidagi akustika komissiyasining binosi oddida o‘z shofyoriga javob berib yuborgan (butun zal suv quygandek jim bo‘lib qoldi), o‘zi esa avtobusda Yeloxovskaya ko‘chasiga, rayon sayyor teatrining artistkasi Militsa Andreevna Pokobatkonikiga mehmonga borgan va u yerda to‘rt soatcha mehmon bo‘lib qolgan.

Shu teran sukutda kimningdir iztirobli nidosi eshitiddi:

— Voy! —

Arkadiy Appolonovichning yosh qarindoshi birdan do‘rillovchi dahshatli ovoz bilan xaxolab yubordi.

— Gap buyoqda ekan-da! — dedi u, — o‘zimam ko‘pdan shubha qilib yurardim buni. Luiza roli nima sababdan o‘sha noshudga berilgani mana endi oydinlashdi menga!

Shunday deb turib u birdan qo‘lidagi kalta dastali binafsharang yo‘g‘on zonti bilan Arkadiy Appolonovichning boshiga ayamay tushirdi.

Yaramas Fagot, ya’ni Korovyov esa baqirdi:

— Mana, muhtaram grajdanlar, Arkadiy Appolonovich qo‘yarda-qo‘ymay talab qilgan fosh qilish hodisalaridan biri!

— Arkadiy Appolonovichga qo‘l ko‘tarishga qanday hadding sig‘di, manjalaqi? — deb dag‘dag‘a qildi Arkadiy Appolonovichning xotini mahobatli qaddini tiklab o‘rnidan turarkan.

Qarindosh juvon yana bir marta iblisona qah-qah urib kuldi.

— Boshqalarning haddi sig‘masayam, — deb javob qiddi xaxolagancha, — mening haddim sig‘adi qo‘l ko‘tarishga! — Shunda ikkinchi marta «qars» etgan tovush eshitiddi — ayolning zonti Arkadiy Appolonovichning boshiga urilib koptokdek sakragan edi.

Shunda Sempleyarovning xotini:

— Militsiya! Qamoqqa olinglar buni! — deb shunday dahshatli shang‘illadiki, ko‘pchilik odamlarning yuragi «shuv» etib ketdi.

Buning ustiga mushuk ham sahna oldiga otilib chiqib, butun teatrni boshiga ko‘tarib birdan odamzod ovozi bilan baqirdi:

— Seans tamom! Maestro! Marshni do‘ndiring! Es-hushini yo‘qotib qo‘ygan dirijyor o‘zining nima qilayotganini tushunmay, dirijyorlik cho‘pini silkidi va orkestr qandaydir g‘ayritabiiy benihoya odobsiz bir marshni chalmadi, gumburlatmadi, balki mushukning razilona iborasi bo‘yicha — do‘ndirdi…

Lekin eng muhimi bu emas, balki shu voqealardan keyin Vareteda qiyomat qoyim boshlangani bo‘ldi. Militsionerlar Sempleyarovlar o‘tirgan loja tomon yugurib ketishdi, tomoshatalablar loja to‘sig‘idan oshib o‘tmoqchi bo‘lishar, mudhish qahqaha, vahshiyona baqiriqlar va bularning hammasini bosgudek bo‘lib orkestrdagi mis zilning jarangi yangrardi.

Xuddi shu paytda sahna birdan bo‘m-bo‘sh bo‘lib qoldi, boya janda eskirgan kresloda o‘tirgan sehrgar shu kreslo bilan birga qanday g‘oyib bo‘lgan bo‘lsa, endi Fagot bilan surbet mushuk Begemotning bir dam solishi bilan vujudga kelgan narsalar ham shunday g‘oyib bo‘lgan edi.

Shunday qilib, begona odam Ivanga barmog‘i bilan po‘pisa qilib, pichirladi: «Tss!»

Ivan karavotdan oyog‘ini tushirib o‘tirib, unga tikilib qaradi. O‘ttiz sakkiz yoshlardagi soqol-mo‘ylovi olingan, qora sochi peshanasiga tushib turgan, qirraburun, ko‘zlari bejo odam balkondan ohista mo‘r alayotgandi.

Bu g‘alati mehmon Ivanning yolg‘izligiga ishonch hosil qilgach, tashqariga bir oz quloq solib turdi-da, oxiri xonaga kirishga jur’at etdi. Shundagina Ivan uning kasalxona kiyimida ekanligini ko‘rdi. U egnida ichki ko‘ylak-ishton, sarpoychan oyog‘iga tufli kiyib, yelkasiga qo‘ng‘irrang xalat tashlab olgan edi.

Mehmon Ivanga ko‘z qisib qo‘yib, qo‘lidagi bir shoda kalitni cho‘ntagiga solib qo‘ydi-da:

«O‘tirsam maylimi?» — deb so‘radi, Ivan bosh irg‘atib rozi bo‘lgach, kresloga o‘tirdi.

— Bu yerga qanday kirdingiz? — Ivan mehmonning qoq suyak barmog‘i po‘pisasiga rioya etib, pichirlab so‘radi. — Balkon panjarasi qulflog‘liq edi-ku!

— Panjara-ku qulflog‘lig‘-a, — dedi mehmon, — lekin Praskovya Fyodorovna, garchi ko‘p latofatli ayol bo‘lsa ham, o‘ta parishonxotir. Bundan bir oy oldin uning bir shoda kalitini o‘g‘irlab olganman, shundan beri birinchi qavatning gir aylana balkonlariga chiqishga, ba’zan esa qo‘shnilarim bilan uchrashish imkoniga ega bo‘ldim.

— Baski balkonga chiqa olarkansiz, qochib ketishingiz ham mumkin-ku. Yo balandmi juda? — qiziqsinib so‘radi Ivan.

— Yo‘q, — qat’iy javob qildi mehmon, — men bu yerdan qochib ketolmayman — balkon baland bo‘lgani uchun emas, boradigan yerim yo‘kdigi uchun ketolmayman. — U bir oz sukutdan so‘ng ilova qildi: — Shunday qilib, yotibmiz deng?

— Yotibmiz, — javob qildi Ivan kelgan odamning g‘oyatda bejo, timqora ko‘zlariga tikilib qararkan.

— Ha-ya… — dedi mehmon birdan bezovtalanib. — Harholda, siz ashaddiylardan emasdirsiz-a? So‘rashimning boisi, bilasizmi, men shovqinni, janjalni,qiynoqni va shunga o‘xshash narsalarni sira yoqtirmayman. Ayniqsa, men uchun odamzodning qichqirig‘i (xoh u iztirob, nafrat yo boshqa holat qichqirig‘i bo‘lsin, baribir) manfurdir. Ko‘nglimga taskin berib, ayting, siz ashaddiylardan emassiz-a?

— Kecha restoranda bittasining tumshug‘ini bejab qo‘ydim, — deb mardona tan oldi yangi qiyofaga kira boshlagan shoir.

— Sabab? — qat’iy ohangda so‘radi mehmon.

— Ochig‘ini aytsam, besabab, — dedi Ivan xijolat bo‘lib.