Mixail Bulgakov - Usta va Margarita

Rimskiy beixtiyor qo‘lini qorniga qo‘ydi, bu mo‘’jizaning shohidi bo‘lganlar hang-mang bo‘lib qolishdi, eshik tirqishidan mo‘ralab turgan grimchi esa mamnun bo‘lib tomoq qirib qo‘ydi.

— Sizning soatingizmi? Marhamat, oling, — surbetlarcha tirajyib dedi yordamchi va esankirab qolgan Rimskiyga uning buyumini isqirt kaftida uzatdi.

— Bunaqa odam bilan tramvayga chiqsang uying kuyadi, — deb quvnoq ohangda pichirladi bayonchi grimchining qulog‘iga.

Lekin mushuk soat voqeasidan ham antiqaroq nayrang ko‘rsatdi. U to‘satdan o‘rnidan turdi, orqa oyoqlarida yurib, ustiga ko‘zgu o‘rnatilgan stolcha oddiga bordi, old oyoqlari bilan grafin qopqog‘ini olib, stakanga suv quydi, suvni ichib bo‘lib, yana qopqoqni yopdi-da, grim lattasi bilan mo‘ylovini artdi.

Endi odamlar, og‘izlari lang ochilgancha, tillari kalimaga kelmay, serrayib qolishdi, grimchi esa zavq bilan pichirladi:

— O, qoyilman!

Shu choq qo‘ng‘iroq uchinchi marta vahima bilan chalindi va juda qiziqarli nomerlarni ko‘rish niyatida bo‘lgan odamlar grimxonadan nari keta boshlashdi.

Yana bir daqiqadan keyin tomosha zalidagi sharsimon chiroqlar o‘chdi, sahna oddidagi chiroqlar yonib, parda etagiga qizg‘ish shu’la tushdi, shunda egniga eskirgan ko‘ylak, g‘ijimlangan frak kiygan, soqol-mo‘ylovi olingan, xuddi go‘dakdek xushchaqchaq, to‘ladan kelgai bir odam parda oldida paydo bo‘ldi. Bu butun Moskvaga dovrug‘i ketgan konferanse Jorj Bengalskiy edi.

— Shunday qilib, grajdanlar, — deb gap boshladi Bengalskiy, go‘daklarga xos jilva bilan, — hozir sahnaga chiqish navbati… — shunday deb turib Bengalskiy o‘z nutqini bo‘ldi va boshqacha ohangda gapira boshladi: — Bugun, uchinchi bo‘limda tomoshabinlar yanayam ko‘paygan ko‘rinadi zalda. Bugun bu yerga shaharning yarmi yig‘ilgan! Yaqinda men bir og‘aynimni uchratib, unga: «Nega teatrimizga bormay qo‘yding? Kecha shaharning yarmi yig‘iddi bizda», — degan edim, u: «Men shaharning ikkinchi yarmida turaman!» — deb javob qildi. — Bengalskiy gurra kulgi ko‘tarilishini kutib bir oz pauza qildi, lekin hech kim kulmagach, gapini davom ettirdi: —… Shunday qilib, hozir mashhur ajnabiy artist mese Voland sehrgarlik seansini sizlarga namoyish qiladi! Lekin siz bilan biz yaxshi tushunamizki, — shu yerga kelganda Bengalskiy donishmandona jilmaydi, — sehrgarlik o‘zi dunyoda yo‘q narsa, u bid’at, xolos, lekin maestro Voland ko‘zboyloqchilik texnikasini mukammal o‘zlashtirganki, bu narsa sehrgarlik seansining eng qiziqarli qismida, ya’ni sehrgarlik texnikasini fosh etish paytida sizlarga oydinlashadi, ammo bizlar texnika va uning fosh etilishi tarafdori bo‘lganimiz sababli janob Volapdni sahnaga taklif qilamiz!

Bengalskiy shu tuturiqsiz nutqini javrab bo‘lib, ikki kaftini bir-biriga chalishtirgancha, parda oralig‘iga tiqib silkiy boshlagan edi, parda ohista shirillab ikki tomonga ochildi.

Sehrgarning o‘z daroz yordamchisi hamda orqa oyoqlarida yuruvchi mushugi bilan sahnaga chiqib kelishi xalqqa juda manzur bo‘ldi.

— Menga kreslo qo‘ying, — deb buyurdi Voland sekingina, shu zahotiyoq sahnada qayokdandir kreslo paydo bo‘ldi-yu, sehrgar unga borib o‘tirdi, — ayt-chi menga, azizim Fagot, — deb yuzlandi Voland katak kamzulli masxarabozga (chamasi, uning «Korovyov» dan boshqa ham ismi bor bo‘lsa kerak), — sen nima deysan, Moskva nufuzi tabiatida ancha o‘zgarish sodir bo‘lgan-a?

Sehrgar kresloning osmondan tushganini ko‘rib dong qotib qolgan olomonga qaradi.

— Xuddi shunday, messir, — ohista javob qildi Fagot-Korovyov.

— Gaping to‘g‘ri. Shahar aholisi zohiran juda o‘zgarib ketipti, ayni paytda, menimcha, shaharning o‘zi ham. Kiyim-boshlar to‘g‘risida-ku gapirmasa ham bo‘ladi, lekin men… haligi… nimaydi… tramvay, avtomobillarni nazarda tutyapman.

— Avtobuslarniyam, — iltifot bilan ilova qildi Fagot.

Xalq, bu suhbat — sehrgarlikning muqaddimasi bo‘lsa kerak, deb o‘ylab, uni diqqat bilan tinglardi. Sahna orqasida artistlar, sahna ishchilari g‘ij-g‘ij bo‘lib ketgan edi, ularning basharalari orasida Rimskiyning bo‘zday oqargan tajang yuzi ham ko‘zga tashlanardi.

Sahna yoniga turib olgan Bengalskiyning chehrasida taajjub alomatlari paydo bo‘ldi. U bir qoshini xiyol chimirdi-da, pauzadan foydalanib gapira boshladi:

— Xorijdan kelgan artist, texnika jihatidan rivojlangan Moskvamizga, shuningdek, Moskva aholisiga tahsin o‘qimoqda, — shunday deb Bengalskiy ikki marta: oldin parterdagilarga, keyin galereyaga qarab, jilmaydi.

Voland, Fagot va mushuk konferanse tomonga o‘girildilar.

— Nima, men tahsin o‘qidimmi? — so‘radi sehrgar Fagotdan.

— Aslo, messir, siz hech kimga hech qanday tahsin o‘qimadingiz, — deb javob qildi u.

— Bo‘lmasa, nima deb javrayapti manavi odam?

— U shunchaki yolg‘on gapirdi! — butun teatr eshitadigan yangroq ovoz bilan dedi katak kamzulli yordamchi va Bengalskiyga o‘girilib ilova qildi: — Tabriklayman sizni, yolg‘onchi grajdanin!

Galereyada kulgi ko‘tarildi, Bengalskiy bir seskanib, ko‘zlarini chaqchaytirdi.

— Lekin meni ko‘proq qiziqtirgan g‘oyatda muhim masala, albatta, avtobuslar, telefonlar va hokazolar.

— Apparatlar! — deya eslatdi katak kamzul.

— Judayam to‘g‘ri, minnatdorman, — deb yo‘g‘on ovoz bilan ohista gapida davom etdi sehrgar, — … apparatlar emas, balki shahar aholisining doxilan qanchalik o‘zgarganligidir!

— Ha, bu nihoyatda muhim masala, taqsir.

Sahna orqasida turganlar bir-birlariga qarab qo‘yib, taajjubda yelka qisa boshladilar. Bengalskiy lavlagiday qizarib, Rimskiy dokaday oqarib ketdi. Lekin shu mahal sehrgar boshlanib kelayotgan hayajonni his qildi shekilli, bunday dedi:

— Darvoqe, azizim Fagot, gapga berilib ketib, buyoqda xalqni zeriktirib qo‘yibmiz-u. Qani, boshlanishiga bironta odmiroq hunaringni ko‘rsatchi bizga..

Zal yengil tin olib, bir qo‘zg‘alib qo‘ydi. Fagot bilan mushuk rampa yoqalab ikki tomonga ketishdi. Fagot barmokdarini shaqillatgancha:

— U, to‘rt! — deb sho‘x qichqirdi-da, havodan bir dasta qarta ilib oldi, so‘ng uni chiylab turib, uzun lenta qilib mushukka uzatdi. Mushuk uni ilib olib, xuddi shu tarzda Fagotga qaytardi. Atlas qarta ilondek vishilladi, Fagot og‘zini xuddi polapondek ochgancha, bir dasta qartani bitta-bittadan yutib yubordi.

Shundan keyin mushuk orqa o‘ng oyog‘ini sudrab turib, zalga ta’zim qildi va gulduros olqishga sazovor bo‘ldi.

— Qoyil! Bunaqasi bo‘lmagan! — deb zavq bilan qichqirishardi sahna orqasida turganlar.

Fagot esa barmog‘i bilan parterga ishora qilib dedi:

— Endi, hurmatli grajdanlar, haligi qarta yettinchi qatorda o‘tirgan grajdanin Parchevskiyning cho‘ntagida, grajdanka Zelkovaga aliment to‘lash haqida suddan kelgan chaqiriq qog‘ozi bilan bitta uch so‘mlik pul orasida.

Parterda o‘tirganlar g‘imirlab, o‘rinlaridan tura boshlashdi. Nihoyat, shu payt taajjubdan qulog‘igacha qizarib ketgan bir grajdanin (uning familiyasi haqiqatan ham Parchevskiy ekan) hamyonidan qarta dastasini olib, uni nima qilishni bilmay, dam-badam boshi uzra ko‘tara boshladi.

— O‘zingizga esdalik bo‘lib qolaqolsin! — deb qichqirdi Fagot. — Axir siz kecha kechqurun ovqat paytida, agar poker o‘yini bo‘lmaganda Moskvada bir kun ham yashay olmasdim, deb bekorga aytmovdingiz-ku.

— Almisoqdan qolgan nayrang, — dedi kimdir galereyadan, — anavi parterdagi o‘zlarining sherigi bo‘lishi kerak.

— Siz shunday fikrdamisiz? — deb baqirdi Fagot, galereyaga ko‘zini suzib qararkan. — Unday bo‘lsa, siz ham bizga sheriksiz, negaki qarta hozir sizning cho‘ntagingizda!

Galereyada harakat boshlandi, so‘ng xursand bo‘lgan ovoz eshitildi: