Mixail Bulgakov - Usta va Margarita

— Voy boshim, boshim!

Uning oldiga boshqalar qatori Rimskiy ham yugurib bordi. Konferanse yig‘lar, qo‘llari bilan havoda bir nimani ushlamoqchi bo‘lar va g‘o‘ldirardi:

— Boshimni beringlar! Boshimni qaytarib beringlar! Mayli, kvartiramni, suratlarimni olinglar, faqat boshimni qaytarib bersanglar bo‘lgani!

Kurer vrach chaqirgani yugurdi. Bengalskiyni grimxonadagi divanga yotqizmoqchi bo‘lishuvdi, u odamlarni siltab, tepib to‘polon qila boshladi. Izvosh chaqirishga to‘g‘ri keldi. Baxtiqaro konferanseni olib ketishgandan keyin Rimskiy yana sahna tomon yugurib, u yerda yangi mo‘’jizalar sodir bo‘layotganini ko‘rdi. Ha, aytganday, shu mahalmi yo bundan sal oldinroqmi, harholda sehrgar o‘zi o‘tirgan eski kreslo bilan birga sahnadan g‘oyib bo‘lgan, ammo shuni aytish kerakki, Fagot sahnada namoyish qilayotgan g‘ayrioddiy narsalarga mahliyo xalq Volandning g‘oyib bo‘lganini mutlaqo payqamagan edi.

Fagot esa jabrlangan konferanseni chiqarib yuborgach xalqqa shunday degan edi:

— Mana endi, anavi xira pashshadan qutulganimizdan keyin, kelinglar, ayollar magazinini ochamiz!

Shu zahotiyoq sahna sahniga eroniy gilamlar yoyildi, ikki biqinidan trubkasimon och-yashil chiroqlar bilan yoritilgan katta-katta toshoynalar va ular oralig‘ida vitrinalar paydo bo‘ldi, shodiyona hayratga kelgan tomoshabinlar va vitrinalarda Parijda tikilgan turli rang va bichikdagi ayollar ko‘ylaklarini ko‘rishdi. Bu ko‘ylaklar bitta vitrinaga joylashgan bo‘lsa, boshqalarida ayollarning har xil: pat qadalgan va patsiz, to‘qali va to‘qasiz yuzlab shlyapalari, shuningdek, qora, oq, sariq rangdagi, charmdan, atlasdan, mayin charmdan tikilgan, tasmali va tugmali behisob tuflilar paydo bo‘ldi. Shu tuflilar orasida qutichalarda chiroq shu’lasida tovlanuvchi billur atir shishachalar. Kiyik terisidan, duxoba charmdan, shohidan tikilgan tog‘-tog‘ sumkachalar, ular orasida zarb qilingan, cho‘zinchoq oltin g‘ilofchalarda lab bo‘yoqlari.

Shu payt qay go‘rdandir paydo bo‘lgan, egniga anjumanbop qora libos kiygan, bo‘ynidagi g‘oyat alomat chandig‘i bo‘lmasa, chinakam sohibjamol ko‘rinuvchi mallasoch qiz vitrinalar oldida turib, shu yerning bekasi sifatida tabassum qildi.

Fagot shiringina jilmayib, parijcha fasondagi bu ko‘ylaklaru poyabzalni firma, siz — ayollarning kiyilgan, eski ko‘ylaklaringiz, poyabzallaringizga ayirboshlaydi, deb e’lon qildi. Sumkachalar, atir va boshqa buyumlar to‘g‘risida ham shunday ayirboshlash bo‘lishini ilova qildi..

Shu payt mushuk orqa oyoqlarini bir-biriga urib, ayni chog‘da oldingi oyoqlari bilan eshikog‘asiga xos harakat qildi.

Qiz esa anchagina mujmal, ammo parterdagi ayollarning chehrasiga qaraganda kishini vasvasaga soluvchi bir qo‘shiqni chuchuk til bilan xirillab, ammo shirin qilib kuyladi:

— Xerlen, Shanel nomer besh, Mitsuko, Narsis Nuar, anjuman ko‘ylak, kokteyl ko‘ylak…

Fagot egilib-bukilar, mushuk ta’zim qilar, qiz oynavand vitrinalarni ochardi.

— Marhamat! — deb shang‘illardi Fagot. — Hech tortinmasdan, takallufsiz kelaveringlar!

Xalq bezovta bo‘la boshladi, lekin hozircha sahnaga chiqishga hech kim jur’at etmadi. Biroq mana, qorachadan kelgan bir ayol parterning o‘ninchi qatoridan turdi va hech qanaqa gap-so‘zga parvo qilmaydigan odamdek jilmayib, yon tomondagi zinachadan sahnaga chikdi.

— Bravo! — deb qichqirdi Fagot. — Eng birinchi mehmonni qutlayman! Begemot, kreslo! Poyabzaldan boshlaymiz, madam.

Ayol kresloga o‘tirdi. Fagot shu zahoti ayolning oyog‘i ostiga, gilamga olam-jahon tuflilarni to‘kib tashladi.

Qorasoch ayol o‘ng oyog‘idagi tuflini yechib, och binafsha rang tuflini kiyib ko‘rdi, gilamda turib, poshnasini bosib ko‘rdi.

— Oyog‘imni siqmasmikin? — o‘ychanlik bilan so‘radi ayol.

Bunga javoban Fagot ranjib dedi:

— Yo‘g‘-e, nima deyapsiz? — mushuk ham xafa bo‘lib miyovlab qo‘ydi.

— Men oldim shu tuflini, mose, — dedi qorasoch ayol viqor bilan va ikkinchi oyog‘iga ham tufli kiya boshladi.

Ayolning eski tuflilari parda orqasiga otib yuboildi, uning o‘zi ham mallasoch qiz va Fagotning kuzatuvida o‘sha tomonga yo‘l oldi; Fagot yelkasiga bir nechta modali ko‘ylaklarni tashlab olgan edi. Mushuk yugurib-elib ko‘maklashar, savlatliroq bo‘lsin uchun bo‘yniga santimetr osib olgan edi.

Yana bir daqiqadan keyin qorasoch ayol parda orqasidan shunday antiqa ko‘ylakda chiqib keldiki, buni ko‘rib butun parter birvarakayiga xo‘rsinb yubordi. Endi nihoyatda dilbar bo‘lib ketgan dovyurak ayol toshoyna qarshisida turib, yalang‘och yelkalarini uchirdi, ensasidagi sochiga ohista qo‘lini tekkizib qo‘ydi va o‘zining orqa tomonini ko‘zguda kurish maqsadida buralib qaray boshladi.

— Firmamiz ushbuni esdalik uchun qabul qilishingizni so‘raydi, — dedi Fagot va qorasoch ayolga atir shisha o‘rnatilgan qopqog‘i ochiq quticha uzatdi.

— Mersi, — dedi ayol viqor bilan va zinadan tushib parter sari yura boshladi. U borar ekan, yo‘l-yo‘lakay tomoshabinlar o‘rinlaridan turib, qutichani ushlab ko‘rishardi.

Shu payt birdan o‘pqon ochildiyu, zalning ham-mayog‘idan ayollar sahna tomon oqa boshladilar. Olomonning hayajonli g‘ovur-g‘uvuri, kulgisi va ohu vohlari orasidan bir erkakning: «Sahnaga chiqishingga yo‘l qo‘ymayman!» — degan ovozi va ayol kishining unga: «Zolim va meshchan er, qo‘limni qayirmang!» — deb chinqirgani eshitildi. Ayollar parda orqasiga o‘tishar, u yerda o‘z liboslarini qoldirib, yangisini kiyib chiqishardi. Zarrin oyoqli kursilarda qator tizilishib o‘tirib, oyoqlariga loyiq tuflilarni kiyib ko‘rishardi. Fagot tiz cho‘kib olib, qo‘lidagi shoxdan yasalgan qoshiq bilan ayollarga ko‘maklashar, halloslagancha quchoq-quchoq sumkachalar va tuflilarni vitrinadan kursilar turgan yerga olib kelar, qaytarib olib ketardi, bo‘ynida chandig‘i bor oyimqiz esa goh paydo bo‘lar, goh yana g‘oyib bo‘lardi, endi u bora-bora butkul frantsuzcha javray boshlagan edi, ammo eng qizig‘i shundaki, hamma ayollar, hattoki bitta ham frantsuzcha so‘zni bilmaydigan ayollar ham, uning so‘zlarini endi gapi tugamasdanoq tushunib olardilar.

Ayollar orasida suqilib sahnaga chiqib olgan bir erkak hammani hayron qoldirdi. U xotini gripp bo‘lib uyda yotganini, shu sababli o‘zi orqali xotiniga biron nima berib yuborishlarini so‘radi. Bu grajdanin, haqiqatan ham xotini borligini isbotlash uchun, pasportini ko‘rsatishga ham tayyor edi. G‘amxo‘r erning bu bayonotini xalq qah-qah urib qarshi oldi, Fagot pasportsiz ham sizga o‘zimga ishonganday ishonaman deb shang‘illadi-da, erkakka ikki juft ipak paypoq tutqazdi, mushuk esa siyloviga bir qutichada lab bo‘yoq berdi.

Kechikkan ayollar sahnaga otilishar, ayni paytda bal ko‘ylaklari, ajdar gulli pijamalar, sipo tashrif liboslari, bir qoshga bostirilgan shlyapalar kiygan baxtiyor ayollar sahnadan tizilishib tushib kelishardi.

Shu payt Fagot, vaqt kech bo‘lgani sababli yana bir daqiqadan keyin magazin ertaga kechqurungacha yopiladi, deb e’lon qilgan edi, sahnada g‘ayri tavsif besaranjomlik boshlandi. Ayollar oyoqlariga kiyib ham ko‘rmasdan tuflilarga apil-tapil chang sola boshlashdi. Bir ayol sahna orqasiga naq bo‘rondek uchib kirib, egnidagi kiyimini shartta yechib tashladi-yu, qo‘liga ilingan birinchi libosga — parcha-parcha gulli shoyi xalatga chang soldi, bundan tashqari, yana ikki shisha atirni ham ilib ketdi.

Rosa bir daqiqadan keyin pistoletdan o‘q uzilib, toshoynalar g‘oyib bo‘ldi, vitrina va kursilar qayoqqadir cho‘kdi, gilam ham, darpardalar ham havoda erib yo‘q bo‘ldi. Eng oxirida tog‘-tog‘ bo‘lib uyilib yotgan eski ko‘ylaklaru poyabzallar g‘oyib bo‘ldi va sahna yana avvalgi bo‘m-bo‘sh huvillagan holiga kirdi.

Ana shunda oraga yangi personaj aralashdi.