У такім настроі я і закончыў нікчэмны будны дзень, калі ўжо ён сама-сама ўвабраўся ў вечар. Закончыў яго не так, як бы яно было нармальна і карысна зняможанаму чалавеку, не лёг у падрыхтаваную пасцель, дзе мяне, як нажыўка, чакала грэлка, а, выканаўшы свой невялікі бязрадасны і астабрыдлы ўрок працы, панура абуўся, апрануўся і ў туманнай цемры выправіўся ў горад, каб у гатэлі «Сталёвы шалом» выпіць тое, што мужчыны, аматары выпіць, па старой прызвычайцы называюць «чарачкай гарбаткі».
Дык вось я спускаюся са сваёй мансарды па лесвіцах, па гэтых цяжкіх для пад'ёму лесвіцах чужыны, па чысценькіх, вылізаных лесвіцах добрапрыстойнага трохкватэрнага даходнага дома, на гарышчы якога і быў мой пакойчык. Не ведаю, чаму так бывае, але я, бязродны стэпавы ваўчыска, адзінец, вораг мяшчанскага свету, заўсёды жыву ў самых размяшчанскіх дамах, гэта мая старая слабіна. Не ў палацах і не ў пралетарскіх трушчобах, а ў гэтых занудлівых, прыстойных, бездакорна дагледжаных мяшчанскіх гнёздах, дзе пахне тэрпэнтынай і мылам, дзе палохаешся, пачуўшы, што дзверы параднага моцна ляпнулі, альбо ўвайшоўшы ў брудных чаравіках. Я змалку люблю гэтую атмасферу, і мая прыхаваная туга па сякіх-такіх тутэйшых падабенствах радзімы зноў і зноў безнадзейна вядзе мяне па раз'езджаных, выбоістых дарогах. І падабаецца мне кантраст паміж маім жыццём, маім адзінокім, без кахання, зацкаваным, да нязмогі бязладным жыццём і гэтай сямейна-мяшчанскай сферай. Я люблю ўдыхаць на лесвіцы пах цішыні, парадку, чысціні, прыстойнасці і ацуглянасці, пах, у якім заўсёды, нягледзячы на сваю нянавісць да мяшчанства, я знаходжу нешта кранальнае, люблю пераступаць парог свайго пакоя, дзе ўсё гэта ўраз канчаецца, дзе сярод гурбы кніг валяюцца недапалкі цыгараў і стаяць бутэлькі з-пад віна, дзе ўсё няўтульна, усё ў бязладдзі і запушчанасці і дзе ўсё - кнігі, рукапісы, думкі - пазначана і прасякнута горам адзінокіх, цяжкасцю людскога жыцця, сумам па новым асэнсаваным чалавечым жыцці, якое даўно страціла ўсякі сэнс.
Вось ужо я мінуў араўкарыю. На другім паверсе гэтага дома лесвіца вядзе міма невялічкай пляцоўкі перад кватэрай, якая несумненна бездакорнейшая, чысцейшая, прыбранейшая больш за ўсе іншыя, бо гэтая пляцовачка проста ззяе звышлюдскай дагледжанасцю, яна - маленькі храм парадку. На паркетнай падлозе, на якую страх бярэ ступіць, стаяць, чыста дзве цацкі, услончыкі, і на кожным па вялікім вазоне, у адным расце азалія, у другім даволі прыгожая араўкарыя, здаровае, ужо выноснае дрэўца, свайго роду дасканаласць, кожная іголачка, кожная галінка прамытая да бляску. Часам, калі ведаю, што мяне ніхто не бачыць, я карыстаюся гэтым месцам як храмам, саджуся пад араўкарыю на прыступку, трошкі адпачываю, складваю малітоўна рукі і багавейна гляджу ўніз, на гэты райскі садок парадку, які вярэдзіць душу і сэрца сваім кранальным выглядам і смешнай адзінокасцю. За гэтай пляцоўкай, як бы пад свяшчэнным ценем араўкарыі, мне бачыцца кватэра, поўная блішчастага чырвонага дрэва, бачыцца жыццё, поўнае здароўя, жыццё, у якім рана ўстаюць, выконваюць свае абавязкі, больш-менш весела спраўляюць сямейныя святы, ходзяць у нядзелю ў кірху і рана кладуцца спаць.
З удаванай лёгкасцю сэрца ішоў я па сырым асфальце вуліц; плачучы і расплываючыся, глядзелі праз халодную імжаку агні лятарняў і высмоктвалі з мокрай зямлі прыцьмёныя адбіткі саміх сябе. Мне прыгадаліся прызабытыя гады маладосці - як любіў я тады такія цёмныя і пахмурныя вечары позняй восені і зазім'я, як прагна і захмялела ўбіраў у сябе атмасферу адзіноты і суму, калі мала не цэлымі начамі, у слоту і ў буру, хадзіў, захінуўшыся ў паліто, сярод варожай, аголена-золкай прыроды, ужо тады самотны, але поўны шчасця і вершаў, якія пасля запісваў пры свечцы, седзячы на ложку ў сваім пакойчыку! Што ж, усё мінулася як і не было, чара была выпіта і больш не напаўнялася. Ці шкадаваў я? Не, не шкадаваў. Не было шкада нічога, што прайшло. Шкада было майго сённяга, усіх гэтых бясконцых гадзін, якія я страціў, якія толькі перацерпеў, якія не прынеслі мне ні гасцінцаў, ні ўзрушэнняў. Але, дзякаваць Богу, былі і выключэнні, былі часам, рэдка, праўда, і інакшыя гадзіны, яны якраз прыходзілі з узрушэннямі, прыходзілі з гасцінцамі, ламалі сцены і вярталі мяне, аблудніка, да жывой душы свету. З журботай і ўсё-такі з вялікай цікавасцю спрабаваў я ўспомніць апошняе такое ўражанне. Было тое на канцэрце, гралі цудоўную старадаўнюю музыку, і паміж двума тактамі піяна драўляных духавых мне раптам зноў адчыніліся дзверы ў той свет, я ўзляцеў на нябёсы і ўбачыў Бога за працай, я адчуў шчасны боль і ўжо больш ні ад чога на свеце не бараніўся, больш ужо анічога на свеце не баяўся, усяму сказаў «так», аддаў сваё сэрца ўсяму. Гэта не задоўжылася, ну, можа, на якіх чвэрць гадзіны, але тае ж ночы вярнулася ў сне і з таго часу не-не дый праблісквала потайкам у самыя панылыя дні; часам я цягам некалькіх хвілін бачыў гэта выразна - як залаты боскі след, які праходзіў праз маё жыццё: ён амаль заўсёды засыпаны смеццем і брудам, але раптам зноў успыхвае залатымі іскрамі, і тады здаецца, што з яго ўжо нельга збіцца, але неўзабаве ён зноў прападае. Аднаго разу ноччу, лежачы без сну, я раптам загаварыў вершамі, вершамі вельмі дзіўнымі і прыгожымі, але не дайшло мне да галавы запісаць, а раніцай я іх ужо не памятаў, але яны зачаіліся ўва мне, як стары арэх у трэснутай шкарлупіне. Часам гэта наплывала, калі я чытаў якога-небудзь паэта, калі задумваўся над якім-небудзь выказваннем Дэкарта, Паскаля, часам гэта ўспыхвала і вяло мяне залатой ніткай у нябёсы, калі я бываў з каханай. Але, на жаль, цяжка знайсці гэты боскі след ўсярэдзіне нашага жыцця, якое мы вядзём усярэдзіне нашай жа такой задаволенай, такой мяшчанскай, такой бездухоўнай эпохі, калі я бачу гэтую архітэктуру, гэтыя справы, гэтую палітыку, гэтых людзей! Як жа мне не быць Стэпавым ваўком і нікчэмным пустэльнікам у свеце, ніводнай мэты якога я не падзяляю, ніводная радасць якога не хвалюе мяне! Я доўга не вытрымліваю ні ў тэатры, ні ў кіно, я не здольны чытаць газет, мала калі чытаю сучасныя кнігі, я не разумею, якое такое радасці людзі шукаюць на чыгунках, у перапоўненых гатэлях, у кавярнях, раздзіраных духотлівай, настырлівай музыкай, у барах і вар'етэ элегантных раскошных гарадоў, на сусветных выставах, на святочных гульбішчах, на лекцыях для дапытлівых, на стадыёнах - усіх гэтых радасцяў, якія маглі ж бо быць даступнымі і мне, і за якія тысячы іншых б'юцца, я не разумею, я не падзяляю. А тое, што бывае ў рэдкія гадзіны маёй радасці, тое, што для мяне - шчасце, падзея, экстаз, лунанне, - гэта свет прызнае, шукае і любіць хіба што ў паэзіі, у жыцці яно здаецца яму вар'яцтвам, і насамрэч, калі свет у праўдзе, калі ў праўдзе гэтая музыка ў кавярнях, гэтыя масавыя забавы, гэтыя амерыканізаваныя, задаволеныя такім мізерам людзі, значыцца, не ў праўдзе я, значыцца, я - вар'ят, значыцца, я - той самы стэпавы воўк, кім я сябе няраз ужо называў, звер, які заблытаў у чужы незразумелы яму свет і не знаходзіць сабе ні радзімы, ні ежы, ні паветра.
Читать дальше