Эрих Ремарк - Тры таварышы

Я заўважыў, што ён ужо шмат выпіў. Цяпер ён з адсутна-задумлівым позіркам сядзеў у кутку. Я памахаў рукой.

— Салют, Валянцін.

Ён зірнуў і кіўнуў.

— Салют, Робі!

Мы селі ў кутку. Падышоў бармен.

— Што вып'ем? — спытаў я дзяўчыну.

— Мусіць, марціні, — адказала яна. — Сухога марціні.

— У гэтым Фрэд спецыяліст, — сказаў я.

Фрэд дазволіў сабе ўсмешку.

— Мне, як заўсёды, — сказаў я.

У бары панавалі прахалода і паўзмрок. Пахла разлітым джынам і каньяком. Гэты востры водар напамінаў пах ядлоўцу і хлеба. Пад столлю вісеў драўляны макет парусніка. Сцяну за стойкай упрыгожвала медная чаканка. Няяркае святло люстры стварала на ёй чырвоныя водблескі, як быццам у ім адлюстроўваўся падземны агонь. Гарэлі толькі дзве лямпачкі ў маленькіх каваных бра — адна каля Валянціна і адна каля нас. На іх былі жоўтыя папяровыя абажуры, зробленыя са старых геаграфічных карт — вузкія, асвечаныя часткі свету.

Я быў крыху збянтэжаны і не ведаў, з чаго пачаць размову. Я ж увогуле не ведаў гэтай дзяўчыны і чым больш глядзеў на яе, тым больш чужой яна мне здавалася. Я даўно ўжо ні з кім так не сядзеў, я страціў навык. Больш практыкі ў мяне было ў абыходжанні з мужчынамі. Там, у кавярні, для мяне было зашмат шуму, а цяпер, тут, раптам здалося занадта ціха. Кожнае слова дзякуючы цішыні набывала такую важкасць, што цяжка было размаўляць нязмушана. Мне ўжо здавалася, што лепш было б вярнуцца ў кавярню.

Фрэд прынёс чаркі. Мы выпілі. Ром быў моцны і свежы. У яго быў смак сонца. Гэты было якраз тое, што ўтрымлівала. Я выпіў чарку і адразу зноў аддаў яе Фрэду.

— Вам тут падабаецца? — спытаў я.

Дзяўчына кіўнула.

— Лепш, чым у той кавярні?

— Я ненавіджу кавярні, — сказала яна.

— Чаму ж менавіта там мы павінны былі сустрэцца? — спытаў я здзіўлена.

— Не ведаю. — Яна зняла шапачку. — Іншае не прыйшло ў галаву.

— Тым лепш, што вам тут падабаецца. Мы часта бываем тут. Вечарам тут амаль што наш дом.

Яна засмяялася.

— Ці не сумна гэта?

— Не, — сказаў я. — Адпавядае часу.

Фрэд прынёс мне другую чарку. Ён паклаў на стол у дадатак зялёную «гавану».

— Ад пана Хаўзера.

Валянцін кіўнуў са свайго кутка і падняў чарку.

— 31 ліпеня 17-га года, Робі, — сказаў ён, запінаючыся.

Я кіўнуў яму і падняў чарку ў адказ.

Яму заўсёды хацелася піць за чыёсьці здароўе. Бывала, што вечарам я сустракаў яго, калі ён піў да месяца або да бярозавага куста каля вясковага шынка. А потым ён прыпамінаў якісьці дзень з акопнага жыцця, калі было асабліва цяжка, і быў удзячны за тое, што выжыў і можа сядзець тут.

— Гэта мой сябра, — сказаў я дзяўчыне. — Таварыш па акопах. Ён — адзіны знаёмы мне чалавек, які з вялізнага няшчасця зрабіў сабе маленькае шчасце. Ён не ведае, што рабіць са сваім жыццём, таму ён проста радуецца, што жывы.

Яна ў задуменні глянула на мяне. Палоска святла коса перакрэсліла ёй лоб і рот.

— Гэта мне зразумела, — сказала яна.

Я зірнуў на яе.

— Як вы можаце зразумець? Вы замаладая для гэтага.

Яна засмяялася. Гэта была лёгкая, трапяткая ўсмешка — смяяліся толькі вочы. Твар амаль зусім не змяніўся, ён толькі пасвятлеў, нібы засвяціўся з сярэдзіны.

— Замаладая, — сказала яна. — Што гэта за слова? Мне здаецца, нельга быць замаладым. Заўсёды — занадта стары.

Я хвіліну памаўчаў.

— Тут ёсць процьма контраргументаў, — запярэчыў я і падаў Фрэду знак прынесці што-небудзь выпіць.

Дзяўчына была такая ўпэўненая і натуральная. Я адчуваў сябе каля яе бервяном. Мне весці б лёгкую, гуллівую размову, такую размову, якая звычайна прыдумваецца толькі потым, калі застаешся адзін. Гэтак размаўляць умеў Ленц. А я рабіўся ў такіх выпадках няўклюдным і цяжкім. Готфрыд не без падставы сцвярджаў, што як субяседнік я недзе на ўзроўні паштовага сакратара.

На шчасце, Фрэд ведаў сваю справу. Ён прынёс мне замест маленькага напарстка сапраўдны кілішак, напоўнены па край. Цяпер яму не трэба будзе бегаць туды-сюды, ды і не так будзе кідацца ў вочы, колькі я п'ю. Мне неабходна было выпіць, інакш я не мог пазбавіцца ад гэтай гнятлівай цяжкасці.

— Можа, заказаць яшчэ марціні? — спытаў я дзяўчыну.

— А што вы п'яце?

— Ром.

Яна зірнула на мой бакал.

— Тое ж самае вы пілі і надоечы.

— Так, — адказаў я. — Я звычайна п'ю ром.

Яна пахітала галавой.

— Не магу ўявіць сабе, што нехта знаходзіць смак.

— Які ў ім смак, я ўжо даўно забыўся, — сказаў я.

Яна зірнула на мяне.

— Навошта ж вы тады п'яце?

— Ром, — сказаў я, узрадаваўшыся, што знайшлася тэма гаворкі, — ром п'юць не дзеля смаку. Ён не проста пітво, ён хутчэй за ўсё — сябра. Сябра, які аблягчае ўсё. Ён змяняе свет. Вось чаму п'юць… — Я адсунуў ад сябе келіх. — Але ці заказаць вам яшчэ марціні?