Франсуа Мориак - Клубок гадзюк

І якраз у тыя веснавыя дні мама сказала мне, што яна зусім не баіцца за маю будучыню, бо мы маем немалыя зберажэнні, якія з кожным годам большаюць. Нічога яшчэ не страчана, спяшацца няма куды, тым больш што ад службы ў войску мяне хутчэй за ўсё вызваляць. Я ўмеў прыгожа і ясна выказваць свае думкі, і гэты прыродны дар слова здзіўляў усіх маіх настаўнікаў. Мама лічыла, што мне лепш за ўсё будзе паступіць на юрыдычны факультэт. А потым без асаблівых цяжкасцей я змагу стаць вядомым адвакатам або заняцца палітычнай дзейнасцю… Мама захапілася і гаварыла, гаварыла, адразу адкрываючы ўсе свае задумы, а я маўчаў і незадаволена слухаў, разгублена гледзячы ў акно.

Мяне пачыналі ўжо цікавіць дзяўчаты. Мама назірала за мной з баязлівай паблажлівасцю. Пазней, калі мне давялося жыць разам з тваімі роднымі, я пабачыў, колькі клопату прыносіць такі перыяд у жыцці маладых для рэлігійнай сям'і. А мая маці бачыла ў гэтым толькі адну небяспеку: каб гэта не пашкодзіла майму здароўю. Пераканаўшыся, што я не злоўжываю заляцаннямі, яна скрозь пальцы глядзела на мае вячэрнія адлучкі і патрабавала толькі, каб апоўначы я быў дома. Не, не бойся, я не буду табе расказваць пра свае юнацкія прыгоды. Я ведаю, што такія рэчы наводзяць на цябе жах. Урэшце, і прыгод асаблівых у мяне не было.

Але каштавалі яны мне даволі дорага, і я пакутаваў ад гэтага. Мне было крыўдна, што я непрыгожы, што нічым не магу звярнуць на сябе ўвагу і што нават маладосць мне не дапамагае. Хоць, здаецца мне, не такі я ўжо быў і нецікавы. У мяне, як кажуць, правільныя рысы твару. Жэнеўева — мой партрэт — была вельмі прыгожай дзяўчынай. Але я быў з той пароды людзей, пра якіх гавораць, што ў іх няма маладосці. Каму прыемна бачыць панурага маладога чалавека, пазбаўленага юнацкай свежасці. Ад аднаго майго змрочнага выгляду ў людзей адымаўся язык. І чым больш я ўсведамляў гэта, тым больш рабіўся злосным, хмурным і адзінокім. Я ніколі не ўмеў добра апрануцца, выбраць гальштук, завязаць яго. Ніколі не ўмеў я поўнасцю бесклапотна аддацца ўцехам, пасмяяцца, падурэць. Нельга нават уявіць, каб хто-небудзь запрасіў мяне на сяброўскую вечарынку: такі госць, як я, з самага пачатку сапсаваў бы ўсю справу. Да таго ж я быў вельмі крыўдлівы і не мог прапусціць міма вушэй ніводнай насмешкі. Затое, калі мне даводзілася самому жартаваць, адпускаў такія кпіны, якіх звычайна ніхто дараваць не мог. Я нетактоўна, груба кпіў з якой-небудзь смешнай рысы чалавека, з яго фізічнага недахопу, пра якія варта было б памаўчаць. Жанчын я саромеўся, хоць і трымаўся з імі ганарыста і незалежна. Размаўляючы з дамамі, я заўсёды надаваў свайму голасу высакамерны, павучальны тон, а гэта, як вядома, нічога, акрамя агіды, у іх выклікаць не магло. Я нічога не разумеў у жаночых уборах. Я адчуваў, што не маю поспеху ў жанчын, і «на злосць ім» яшчэ больш падкрэсліваў у сабе тыя рысы, якія і так палохалі іх. Словам, кожны дзень маёй маладосці быў крокам да самагубства. Я наўмысна спяшаўся быць непрыемным і нікому не падабацца, баючыся, што гэта выйдзе і без маіх намаганняў, само па сабе.

Не ведаю, справядліва гэта ці не, але ва ўсім я вінаваціў сваю маму. Мне здавалася, што я расплачваюся за тое, што ў маленстве маці, на маё няшчасце, залішне мяне песціла, галубіла, апякала. І ў маладосці я абыходзіўся з маці надзвычай жорстка і груба. Я папракаў яе за празмерную мацярынскую любоў. Я не мог ёй дараваць і гэтага вялікага мацярынскага пачуцця, якога больш ніхто на свеце не мог мне даць. Даруй, што зноў гавару пра гэта. Думкі і ўспаміны пра маці даюць мне сілы пераносіць тую адзіноту, на якую ты мяне асудзіла. Можа, гэта і справядлівая расплата. Бедная мама, даўно ўжо ты адышла на вечны спакой… Памяць пра цябе жыве толькі ў сэрцы гэтага нядужага старога, — а як бы ты пакутавала, калі б даведалася, што лёс адпомсціць мне за цябе!..

Так, я быў жорсткі да маці. Памятаю, як сумна было ў нашай хатцы ў Аркашоне. У час абеду я ледзь выціскаў з сябе два-тры словы ў адказ на яе нясмелыя пытанні. А бывала, ні з чога ні з якага мог раззлавацца і нагрубіць…

Яна не спрабавала мяне зразумець, разабрацца ў прычынах майго гневу. Для яе гэта быў божы гнеў. «Гэта ад хваробы, — гаварыла яна, — табе трэба палячыцца, супакоіць нервы…» І дадавала, што ёй, жанчыне цёмнай і малаадукаванай, не зразумець мяне: «Канешне, якая я табе кампанія? Маладому чалавеку не вельмі весела са старымі…» І яна, такая эканомная, калі не сказаць, скупаватая, давала мне грошай больш, чым я прасіў, сама штурхала мяне да марнатраўства, прывозіла мне з Бардо нехлямяжыя гальштукі, якіх я ніколі не насіў.