Франсуа Мориак - Клубок гадзюк

Мне трэба яшчэ пажыць, каб скончыць гэтую споведзь, каб прымусіць цябе хоць раз выслухаць мяне. Так ужо здарылася, што нам з табою не хапіла на гэта жыцця, бо нават тады, калі я спаў з табой у адной пасцелі і спрабаваў штосьці сказаць, я заўсёды чуў адно і тое: «Ах, як я стамілася! Страшэнна хочацца спаць! Я ўжо засынаю, засынаю…» Мае пяшчоты, ласкі ты яшчэ прымала, а вось мае словы… Хоць няшчасце наша парадзілі менавіта размовы — тыя бясконцыя гутаркі, якія мы так любілі пасля вяселля. Мы былі тады такія маладыя: мне толькі што споўнілася дваццаць тры, табе — васемнаццаць, і, відаць, уцехі плоці прыносілі нам менш радасці, чым нашы адкрытыя шчырыя прызнанні. Як гэта і бывае ў юнацтве, мы тады пакляліся гаварыць толькі праўду і нічога не ўтойваць. Мне па сутнасці не было ў чым спавядацца, і даводзілася нават упрыгожваць свае нявінныя юнацкія авантуры. Я не сумняваўся, што і ў цябе такое ж небагатае мінулае, і не мог нават уявіць сабе, што да знаёмства са мной ты вымаўляла імя якога-небудзь другога юнака. Так лічыў я да таго вечара, калі…

Было гэта ў тым самым пакоі, дзе пішуцца гэтыя радкі. Шпалеры з таго часу змяніліся, а мэбля з чырвонага дрэва так і стаіць, як тады. На тым самым месцы графін з апалавага шкла, чайны сервіз, што выйгралі па латарэі… Свяціў месяц. Цёплы паўднёвы вецер даносіў да нашага ложка пах гару.

Многа разоў гаварыла ты мне пра нейкага Рудольфа, і чамусьці заўсёды ноччу, у спальні, нібы яго прывід абавязкова з'яўляўся паміж намі ў самыя інтымныя нашы хвіліны… Ты і ў той вечар назвала гэтае імя — Рудольф, — помніш? Але гэтага табе ўжо было мала:

— Дарагі, мне варта было сказаць табе сёе-тое яшчэ перад вяселлем. Павер, мяне сумленне мучыць, што я тады не прызналася… О, нічога асаблівага, супакойся!..

Мяне гэта не збянтэжыла, і я не спрабаваў нават што-небудзь выпытваць у цябе. Але ты сама так шчодра дзялілася сваімі сакрэтамі, што мне спачатку стала няёмка. І зрабіла ты гэта не таму, што цябе сапраўды мучыла сумленне, не таму, што ў табе загаварыла пачуццё шчырасці і далікатнасці, хоць ты мяне і пераконвала ў гэтым… Ты проста не магла больш маўчаць, бо знаходзіла асалоду ў гэтых успамінах. Можа, ты і адчувала небяспеку, што навісла ў той вечар над нашым шчасцем, але зрабіць з сабой ужо нічога не магла. Не ад твайго жадання, не ад тваёй волі залежала, каб прывід гэтага Рудольфа не лунаў над нашай пасцеллю…

Не падумай толькі, што ля вытокаў нашай бяды стаяла рэўнасць. У тую летнюю ноч 1885 года, калі ты прызналася, што гэты незнаёмы мне юнак быў мінулым летам тваім жаніхом, я зусім не раўнаваў цябе. І толькі намнога пазней прыйшло да мяне гэтая шалёнае пачуццё.

Неверагодна! Толькі праз сорак пяць год атрымаў я магчымасць пагаварыць з табой пра гэта. Толькі ці захочаш ты чытаць далей гэтае пісьмо? Цябе ж гэта амаль зусім не цікавіць. Усё, што звязана са мною, наводзіць на цябе нуду і смутак. Ты ўся растварылася ў дзецях: яны не давалі табе бачыць і чуць мяне. А калі з'явіліся ўнукі!.. Што ж, тым горш для мяне! Але я вось вырашыў апошні раз паспытаць шчасця. Магчыма, мёртвы я буду табе цікавейшы, чым жывы. Можа, пасля смерці я хоць на некалькі тыдняў займу нейкае месца ў тваім жыцці, і ты па клічу апошняга доўгу дачытаеш гэтыя старонкі да канца. Я так хачу ў гэта верыць. І я веру.

Сапраўды, я не раўнаваў цябе ў тую ноч, калі ты так шчыра спавядалася. Але як жа табе растлумачыць, што разбурыла гэтая споведзь? Я быў у маці адзіным сынам. Яна рана аўдавела і адна гадавала мяне. Ты ведала яе ці, правільней, бачыла, жывучы пад адным дахам столькі гадоў. Нават калі ты і захочаш, то наўрад ці зразумееш тую душэўную блізкасць, што яднала дзве адзінокія істоты — маці і сына; бо ты вырасла зусім у іншай сям'і — вялікай, моцнай, багатай буржуазнай сям'і, дзе панавалі свае правілы і парадкі. І ніколі ты не зразумееш, з якой пяшчотнай руплівасцю гадавала сына — сваю адзіную ўцеху на свеце, удава сціплага чыноўніка. Мае школьныя поспехі напаўнялі яе гонарам. Я таксама любіў добрыя адзнакі, і іншай радасці, бадай, не ведаў. У тую пару я не сумняваўся, што жывём мы вельмі бедна. У гэтым мяне пераконвалі і наш сціплы побыт, і гаспадарчая ашчаднасць, і асабліва строгая эканомія, якая была для мамы непарушным законам. Я, вядома, меў усё, што хацеў, і ніякай нястачы не адчуваў. Але толькі потым я зразумеў, як няньчыла і песціла мяне маці. У Астэйне ў нас была ферма, адкуль па таннай цане нам прывозілі прадукты. Як бы я здзівіўся, калі б у дзяцінстве мне хто сказаў, што ў нас на стале далікатэсы: адкормленыя кураняты, зайцы, паштэты з бакасаў, - усё гэта мне не здавалася раскошай. Я часта чуў ад старэйшых, што наша ферма нікуды не вартая. І сапраўды, калі яна перайшла ў спадчыну да маці, там былі закінутыя аблогі, дзе калісьці яшчэ мой дзед хлопчыкам пасвіў кароў. Але адкуль мне было ведаць, што бацькі перш-наперш паклапаціліся пра тое, каб аддаць землі пад лясныя пасадкі, і калі мне споўніўся дваццаць адзін год, я стаў уладальнікам дзвюх тысяч гектараў маладога гоннага лесу, дзе ўжо нарыхтоўвалі і вывозілі ўмацавальныя слупы для шахтаў. З гэтых сціплых даходаў маці памалу ўжо адкладвала грошы. Яшчэ пры бацьку «за апошнія франкі» мы купілі маёнтак Калез (аддалі тады сорак тысяч, а цяпер гэтыя вінаграднікі я і за мільён не прадам). Мы жылі на вуліцы Сэнт-Катрын у чатырохпавярховым доме, які бацька атрымаў у спадчыну перад сваім вяселлем. Два разы на тыдзень з вёскі прывозілі кашолку з правіянтам: маці старалася як мага менш «абіваць парог» мясной крамы.