Чарльз Дыкенс - Олівер Твіст

Манкс быў прыкметна збіты з панталыку і занепакоены. Ён вагаўся.

— Вырашайце хутка, — сказаў містэр Браўнлоў з выдатнай цвёрдасцю і ўпэўненасцю. — Калі вы аддаяце перавагу варыянту, што я прад’яўлю сваё абвінавачанне афіцыйна і выраку вас тым самым на пакаранне, якое я прадбачу, скаланаючыся, але ўнікнуць якога не магу, — кажу яшчэ раз, вы ведаеце, дзе тут выхад з дома. Калі ж не, і вы апелюеце да маёй паблажлівасці і міласэрнасці тых, каму вы зрабілі столькі ліха, — без лішніх слоў сядайце на гэтае крэсла, яно чакала вас цэлых два дні.

Манкс прамармытаў нешта невыразнае, але ўсё яшчэ вагаўся.

— Паспяшайцеся, — сказаў містэр Браўнлоў. — Адно маё слова — і выбару як не было.

Чалавек усё яшчэ не мог наважыцца.

— У мяне зусім няма намеру весці перамовы, — прамовіў містэр Браўнлоў, — да таго ж, я не маю права, паколькі прадстаўляю самыя прыватныя інтарэсы іншых асоб.

— Ці няма, — запінаючыся, спытаў Манкс, — ці няма... якогасьці кампрамісу?

— Не.

Манкс з бояззю паглядзеў на старога джэнтльмена, але, не прачытаўшы на яго твары анічога, апроч суворасці і пэўнасці, сцепануў плячыма, прайшоў у пакой і сеў.

— Замкніце дзверы з таго боку, — загадаў містэр Браўнлоў сваім памочнікам. — Увойдзеце, калі я пазваню.

Мужчыны выканалі загад, і яны ўдвух засталіся сам-насам.

— Нічога сабе абыходжанне, сэр, — сказаў Манкс, скідваючы капялюш і плашч, — з боку старога сябра майго бацькі.

— Якраз таму, што я быў старым сябрам вашага бацькі, малады чалавек, — адказаў містэр Браўнлоў, — якраз таму, што надзеі і спадзяванні маладых ды шчаслівых гадоў былі звязаныя з ім і з той праведнай істотай адной з ім крыві і гэтаксама схільнай да дабра, той, якая маладой далучылася да Бога і пакінула мяне самотным чалавекам; якраз таму, што ён яшчэ малым хлопцам разам са мной стаяў на каленях ля смяротнага ложа адзінай сваёй сястры тым ранкам, калі — але Неба хацела інакш — яна павінна была стаць маёй жонкай; якраз таму, што маё збалелае сэрца з таго часу было, нягледзячы на ўсе яго памылкі і выпрабаванні, прыхільнае яму, пакуль ён не памёр; якраз таму, што старыя ўражанні, мінуўшчына перапаўняюць маё сэрца, і калі я нават проста бачу вас, то да мяне прыходзяць былыя думы, — якраз з-за ўсіх гэтых рэчаў я схільны абыходзіцца з вамі мякка... так, Эдуард Ліфорд, нават цяпер... І я чырванею за непрыстойныя паводзіны таго, хто носіць гэтае імя!

— А прычым тут маё імя? — спытаў малады, які дагэтуль моўчкі, са змрочным неўразуменнем выслухоўваў усхваляваны зварот суразмоўцы. — Пры чым тут імя?

— Ні пры чым, — адказаў містэр Браўнлоў, — з вамі яно не мае нічога супольнага. Але яго насіла ЯНА, і нават праз гэтую адлегласць часу яно вяртае мне, старому, жар і трымценне, якое я адчуваў, варта мне было пачуць яго. Я вельмі задаволены, што вы памянялі яго, вельмі, вельмі.

— Усё гэта вельмі добра, — сказаў Манкс (захаваем яму гэтае ўзятае ім імя) пасля працяглага маўчання, падчас якога ён круціўся на крэсле туды-сюды, а містэр Браўнлоў сядзеў, зацяніўшы твар рукой. — Але чаго ж вы ад мяне хочаце?

— У вас ёсць брат, — сказаў, падымаючыся, містэр Браўнлоў, — і мне дастаткова было прашаптаць яго імя вам на вуха, калі я ішоў з вамі па вуліцы, каб вы з непакоем і зацікаўленасцю пайшлі за мной сюды.

— У мяне няма брата, — адказаў Манкс. — Вы ж ведаеце, што я быў адзіным дзіцём. Навошта вы тут распавядаеце пра братоў? Вы ведаеце гэта не горш за мяне.

— Дык паслухайце тое, што ведаю я, і, мабыць, не ведаеце вы, — прамовіў містэр Браўнлоў. — Паступова, не адразу, але гэта вас вельмі пачне цікавіць. Я ведаю, што вы ёсць адзіным і найпачварнейшым вынікам нешчаслівага шлюбу, да якога ваш нешчаслівы бацька зусім хлопчыкам быў змушаны сямейнай пыхлівасцю, карыслівай і чэрствай амбітнасцю.

— Я стойкі да гучных слоў, — перапыніў Манкс са з’едлівым смехам. — Аднак вы ведаеце сам факт, і мне гэтага дастаткова.

— Але я ведаю таксама, — працягваў стары джэнтльмен, — якім мізэрам, якім павольным катаваннем і доўгатэрміновай пакутай быў гэты няўдалы саюз. Я ведаю, як неахвотна і стомлена гэтая няшчасная пара цягнула за сабой па жыцці цяжкі ланцуг, як атрутна гэта было для абоіх. Я ведаю, як халоднай фармальнасці прыйшла на змену з’едлівасць, як абыякавасць змянілася на непрыязь, непрыязь на нянавісць, а нянавісць на пагарду, пакуль яны нарэшце не разарвалі гэты грымячы ланцуг, не рушылі ў шырокі свет паасобку, кожны цягнучы свой абрывак абрыдлага ланцуга, звенні якога не магло зламаць нішто, акрамя смерці, — рушылі, каб схаваць яго ў новым асяродку пад самым вясёлым выглядам, на які яны былі здольныя. Вашай маці гэта ўдалося; яна хутка на ўсё забылася. Але не так ваш бацька: рэшткі ланцуга ржавелі і раз’ядалі яго сэрца.