Чарльз Дыкенс - Олівер Твіст

— Я паехаў, — сказаў містэр Браўнлоў пасля невялікай паўзы, — я паехаў, калі ўсё было скончана, да месца нараджэння гэтага — я ўжыву слова, якое і іншыя людзі таксама, напэўна, ужылі б, таму што ні людская жорсткасць, ні людская прыхільнасць для яго цяпер не маюць значэння — гэтага яго злачыннага кахання. Я думаў, што калі мая боязь мае пад сабой падставу, то тады гэтае заблукаўшае дзіця знойдзе спачувальнае сэрца і прытулак. Аднак сям’я з’ехала адтуль за тыдзень да таго; яны расплаціліся за ўсе дробныя даўгі і выехалі ноччу. Куды і навошта — не мог сказаць ніхто.

Манкс з палёгкай уздыхнуў і агледзеўся з усмешкай трыумфу.

— Калі ваш брат, — сказаў містэр Браўнлоў, падсунуўшы сваё крэсла да крэсла Манкса, — калі ваш брат, слабае, апранутае ў рыззё, пакінутае ўсімі дзіця, быў кінуты на мой шлях рукой больш магутнай, чым выпадак, і я выратаваў яго ад жыцця распуснага, зганьбаванага...

— Што? — закрычаў Манкс.

— ...выратаваў яго, — паўтарыў містэр Браўнлоў. — Я ўжо даўно казаў вам, што зацікаўлю вас. Дык яшчэ раз: я выратаваў яго — відаць, ваш хітры супольнік утаіў маё імя, хоць і лічыў, што яно вам незнаёмае. Калі ваш брат быў выратаваны мною і ляжаў у маім доме, ачуньваючы пасля хваробы, то мяне здзівіла яго моцнае падабенства да партрэта, пра які я ўжо згадваў. Нават калі я ў першы раз убачыў яго, недагледжанага ды нягеглага, нешта ў выразе яго твару зрабіла на мяне ўражанне, быццам вобраз старога сябра з’явіўся мне ў жывым сне. Мне не трэба распавядаць вам, што яго выкралі да таго, як я даведаўся пра яго гісторыю...

— Чаму не трэба? — паспешліва запытаўся Манкс.

— Таму што вы добра яе ведаеце.

— Я?

— Адмаўляць гэта не мае сэнсу, — зазначыў містэр Браўнлоў. — Я пакажу вам, што я ведаю яшчэ больш.

— Вы... вы ніякіх доказаў на мяне не знойдзеце, — запінаючыся, прамовіў Манкс. — У вас нічога не выйдзе.

— Паглядзім, — адказаў стары джэнтльмен, выпрабавальна зірнуўшы на яго. — Я страціў хлопчыка, і ніякія мае спробы вярнуць яго не мелі поспеху. Я ведаў, што пасля смерці вашай маці калі хто і мог раскрыць таямніцу, дык толькі вы адзін. Апошнія чуткі пра вас былі, што вы жывяце ў сваім маёнтку ў Вест-Індыі — куды, як вам добра вядома, вы з’ехалі пасля смерці вашай маці, каб пазбегнуць наступстваў ад вашых пэўных тутэйшых дзеянняў. І я паехаў у Вест-Індыю. Вы пакінулі яе некалькі месяцаў таму, і людзі там казалі, што хутчэй за ўсё вы ў Лондане, але ніхто не мог сказаць, дзе дакладна. Я вярнуўся. Вашыя агенты не ведалі, дзе вы. Яны казалі, што вы прыходзіце і сыходзіце як набяжыць — і, як вы заўсёды гэта рабілі, то цэлымі дняміседзіце дома, а то вас няма месяцамі; ну і, мяркуючы па ўсім, вы наведвалі тыя самыя прытоны і хаўрусаваліся з тымі самымі адкідамі, якія былі вашымі таварышамі, калі вы былі запальчывым, некіруемым падлеткам. Я назаляў агентам новымі роспытамі. Я блукаў па вуліцах днём і ноччу, і яшчэ дзве гадзіны таму ўсе мае высілкі былі безвыніковымі, і мне не шанцавала ўбачыць вас і на момант.

— А цяпер вы бачыце мяне, — азваўся Манкс, смела падымаючыся з месца. — Ну і што далей? Махлярства і рабаўніцтва — гучныя словы, якія пацвярджаюцца, паводле вашай версіі, уяўным падабенствам нейкага падшыванца да партрэта, наквэцанага ад няма чаго рабіць нейкім нябожчыкам. Брат! Вы нават не ведаеце, ці нарадзілася ў гэтай сентыментальнай пары дзіця, нават гэтага вы не ведаеце.

— Я не ведаў, — запярэчыў містэр Браўнлоў і таксама падняўся з месца, — але за апошнія два тыдні я пра ўсё даведаўся. У вас ёсць брат, і вы ведаеце гэта, ведаеце і яго. Быў тастамент, які знішчыла ваша маці; перад смерцю яна распавяла вам пра таямніцу. Усё склалася найвыгадней для вас. У тастаменце ж была спасылка на дзіця, якое магло быць плодам гэтай сумнай сувязі. Дзіця нарадзілася, і калі вы яго выпадкова сустрэлі ў першы раз, то ўпершыню вашыя падазрэнні былі разбуджаныя яго падабенствам да бацькі. Вы наведалі месца яго нараджэння. Там захаваліся доказы, якія доўга трымаліся ў таямніцы, — доказы нараджэння і бацькоўства. Тыя доказы былі знішчаныя вамі, а цяпер, калі гаварыць вашымі ж словамі да вашага супольніка Фэджына, «апошнія доказы паходжання хлопчыка ляжаць на дне ракі, а старая вядзьмарка, якая займела іх ад маці, гніе ў сваёй труне». Няварты бацькі сын, баязлівец, хлус, — вы, хто начамі ў цёмных пакоях хаўруснічаў са злодзеямі і забойцамі, вы, чые інтрыгі і змовы каштавалі жыцця той, якая адна вартая мільёна да вас падобных, вы, хто з малых гадоў горыччу ды злосцю атручваў сэрца свайго роднага бацькі, у кім блукалі пажада, распуста, — усе жарсці зла, — пакуль яны не знайшлі выхаду ў агіднай хваробе, якая зрабіла ваш твар адпаведным вашай душы — вы, Эдуард Ліфорд, вы ўсё яшчэ кідаеце мне выклік?