Шолам-Алейхем - Песня песняў

Ах, Бузя! І яна ні на волас не змянілася. Кропля ў кроплю як і была. Толькі вырасла. Вырасла і яшчэ болей папрыгажэла. Стала такою красуняю, якою аніколі раней не была. Высокая, і стройная, і ладная, і прывабная. Вочы — тыя самыя прыгожыя блакітныя вочы з «Песні песняў». Толькі больш задумлівыя, чым раней. Задумлівыя, паглыбелыя, заклапочаныя, прыгожыя блакітныя вочы з «Песні песняў». І ўсмешка на вуснах. І прыязная, і мілая, і блізкая, і сарамлівая, і ціхмяная; як галубка, цнатліва-ціхмяная.

Гляджу я на Бузю, і ўспамінаю я тую Бузю, ранейшую. Успамінаю яе новыя святочныя сукенкі, якія маці пашыла ёй тады на вялікдзень. Успамінаю яе новыя маленькія святочныя туфелькі, якія тата купіў ёй тады на вялікдзень. І калі ўспамінаю я тую Бузю, ранейшую, дык міжволі вяртаецца да мяне даўно забытая «Песня песняў», верш за вершам: «Вочкі твае, як галубкі, валасы твае, як козачкі, што збягаюць з гары, зубкі твае — белыя ягняткі, што выходзяць з ракі, адзін у адзін. Чырвоныя стужкі — вусны твае. Калі ты гаворыш, мядзвяныя словы твае…»

Я гляджу на Бузю, і ўсё навокал ізноў робіцца такім, як у «Песні песняў», як даўным-даўно, шмат гадоў таму.

— Бузя, цябе можна павіншаваць?

Яна не чуе. Чаму ж яна апусціла вочы? Чаму ж запунсавелі яе шчокі? Не, я мушу яе павіншаваць.

— Віншую цябе, Бузя!

— Дзякуй. Дай табе бог шчасця.

І болей нічога. Спытацца ў яе няма як. Пагаварыць з ёю няма дзе. Не дае тата. Не дае мама. Не даюць блізкія сваякі, далёкая радня, суседзі, якія папрыходзілі зірнуць на мяне. Гэты адсюль — той сюды. Усе стаяць вакол мяне. Разглядаюць мяне не раўнуючы як тога мядзведзя альбо дзівоснае стварэнне з іншага свету. Усе хочуць паглядзець на мяне, пачуць, як я жыву і што раблю — столькі не бачыліся!

— Ну, раскажы нам нешта новенькае: што ты бачыў, што чуў?

І я расказваю ім пра новенькае, што я чуў ды бачыў. А сам тым часам пазіраю на Бузю. Я шукаю яе вочы — і сустракаюся з яе вачыма. З яе вялікімі, прыгожымі блакітнымі вачыма з «Песні песняў». Толькі вочы яе бязмоўныя, як і яе вусны, як уся яна. Нічога не гавораць мне яе вочы. Зусім нічога. І ўзнікае перада мною, як некалі, «Песня песняў», верш за вершам: «Ган ноўл ахойсі кало — сад замкнёны, сястрыца, нявеста мая; сад замкнёны, крыніца запячатаная…»

І ўздымаецца бура ў мяне ў думках, а полымя — у сэрцы. Полымя гневу — не на некага, на сябе самога. На сябе і на тыя мроі, дурныя, хлапечыя, залатыя мроі, дзеля якіх я кінуў бацькоў і родны дом. Дзеля іх я забыўся на Бузю. Дзеля іх я ахвяраваў часткаю свайго жыцця, прайграў сваё шчасце, прайграў, прайграў навекі!

Прайграў? Не. Не можа быць! Вось жа я прыехаў. У пару прыехаў… Мне б толькі застацца з Бузяю сам-насам. Мне б толькі сказаць ёй некалькі слоў. Аднак як сказаць мне Бузі гэтыя некалькі слоў, калі ўсе тут, калі ўсе тоўпяцца вакол мяне! Усе разглядаюць мяне, як мядзведзя, як стварэнне з іншага свету. Усе хочуць бачыць мяне і чуць, як я жыву і што раблю — столькі не бачыліся!

Даўжэй за ўсіх слухае мяне тата. Ён, як заўсёды, сядзіць над старым фаліянтам, і, як заўсёды, моршчыць свой шырокі лоб, і глядзіць на мяне паверх сваіх сярэбраных акуляраў, і гладзіць сярэбраныя ніці сваёй сярэбранай барады. Усё як заўсёды. Але здаецца мне, што ён глядзіць на мяне не так, як заўсёды. Не, гэта не той, не колішні пагляд. Я гэта адчуваю. Гэта пагляд абражанага чалавека. Я ўзняўся супроць ягоных запаветаў. Не схацеў ісці ягоным шляхам. Пайшоў сваёю дарогаю…

Маці таксама стаіць каля мяне, кінула кухню, усе перадвелікодныя справы, і слухае мяне з поўнымі слёз вачыма. Кончыкам фартуха яна неўпрыкмет выцірае слязу, хоць на твары свеціцца ўсмешка; яна прыслухоўваецца да маіх аповядаў, яна зазірае мне ў рот і глытае, глытае кожнае слова.

Бузя таксама сядзіць супроць мяне, склаўшы рукі на грудзях, і слухае мяне разам з усімі. Разам з усімі зазірае яна мне ў рот. Разам з усімі глытае яна кожнае маё слова. Я гляджу на Бузю. Я спрабую чытаць у яе ў вачах — і нічога не магу прачытаць. Анічога.

— Ды ты расказвай, чаго замаўчаў? — няўцерп тату.

— Дай ты яму спакою! Не нацешыўся, — схамянулася мама. — Дзіця стамілася, галоднае. А ён: расказвай ды расказвай! Расказвай ды расказвай!

Пакрысе народ пачынае разыходзіцца, і мы застаёмся адны: бацька, маці, Бузя і я. Мама накіроўваецца на кухню і хутка вяртаецца з цудоўнаю велікоднаю талеркаю — знаёмая талерка, размаляваная вялікімі зялёнымі фігавымі лістамі.

— Можа, ты б узяў што ў рот, Шымек; да трапезы яшчэ так далёка.