Шолам-Алейхем - Песня песняў

— Гэта мой сын…

— Гэта ваш сын? Ну, здароў быў…

У татавых словах: «гэта мой сын» — ёсць шмат адценняў. І радасць, і гордасць, і крыўда. Іх сэнс можна вытлумачыць як хочаш: «Бачыце? Гэта мой сын!» Альбо: «Уявіце сабе — гэта мой сын!..»

Я адчуваю ягоны стан. Чалавек абражаны. Я паўстаў супраць ягоных запаветаў. Я не пайшоў ягоным шляхам. Я абраў сабе свой шлях і заўчасна састарыў яго. Не, ён яшчэ не дараваў мне. Ён не гаворыць мне гэтага. Яму і няма патрэбы казаць мне гэта. Я адчуваю гэта сам. Мне ўсё гавораць ягоныя вочы, што глядзяць на мяне скрозь сярэбраныя акуляры і пранізваюць да самага сэрца. Мне ўсё гаворыць ціхі ўздых, што разпораз вырываецца з ягоных старых, слабых грудзей… Мы разам ідзём з сінагогі дадому і маўчым. Мы вяртаемся пазней за ўсіх. Ноч распасцёрла свае крылы па небе, і іх цень упаў на зямлю. Ціхая, цёплая, святая велікодная ноч. Ноч, поўная таямніц і загадак. Поўная цудаў. Святасць гэтае ночы адчуваецца ў паветры. Яна пазірае з цёмна-сіняга неба. Пра яе ціха гутараць між сабою зоркі. Сыход з Эгіпта чуваць у гэтую ноч…

Хуткімі-хуткімі крокамі іду я дадому праз гэтую ноч. Ледзьве паспявае тата за мною. Як цень спяшаецца ён за мною. «Чаго ты гэтак гоніш?» — пытаецца тата, ледзьве пераводзячы дыханне.

Эх, тата, тата! Хіба ты не бачыш, што я падобны да аленя ці важака сернаў на гарах бальзамічных?.. Доўгі, тата, бясконца доўгі мой час, далёкі, тата, бясконца далёкі мой шлях з тае пары, як Бузя зрабілася нявестаю. Чужой нявестаю. Чыёйсьці, не маёю!.. Я падобны да аленя ці да важака сернаў на гарах бальзамічных.

Гэтак хочацца мне адказаць майму тату словамі «Песні песняў», і я не чую зямлі пад сабою. І я іду хуткімі-хуткімі крокамі дадому праз гэтую ноч. І ледзьве паспявае мой тата за мною. Як цень спяшаецца мой тата за мною праз гэтую ноч.

З тым самым святочным вітаннем, з якім у такую ноч мы прыходзілі дадому з сінагогі некалі, шмат гадоў таму, з'явіліся мы і сёння — я і тата.

З тым самым пажаданнем шчаслівага года, якім мама з Бузяю сустракалі нас у такую ноч некалі, шмат гадоў таму, сустрэлі яны нас і зараз.

Маці, царыца, апранутая ў сваю царскую ядвабную сукенку, а царэўна, Бузя, — у сваю беласнежную сукенку. Тая самая карціна, што некалі, шмат гадоў таму, нічога не змянілася ні на волас, ні на кроплю.

Як шмат гадоў таму, так і цяпер, у гэтую ноч, наш дом поўны чароўнасці. Асаблівая прыгажосць, святое, урачыстае, велічнае хараство пануе ў нашым доме ў гэтую ноч. Белы абрус — як некрануты снег. Маміны свечкі ззяюць у сярэбраных падсвечніках. Зеленавата зіхацяць, адсвечваюць бутэлькі з велікодным віном. Ах, як нявінна-наіўна пазірае з блюда цнатлівая маца! Як міла ўсміхаецца гэты каварны, такі горкі цёрты хрэн і складаны харойсэс з салёнай вадою! Як урачыста і горда стаіць усланы царскі трон — велікодны ложак. На твары ў царыцы свеціцца святая пяшчота, як заўжды ў такую ноч. А царэўна (Бузя) уся ад макаўкі да пят — як з «Песні песняў». Не, што я такое кажу? — яна сама «Песня песняў».

Шкада толькі, што царэвіча пасадзілі так далёка ад царэўны. Калісьці, як помніцца, яны сядзелі ў час велікоднай вячэры іначай. Разам, побач адно з адным, сядзелі яны. Царэвіч, помніцца, задаваў тату чатыры рытуальныя пытанні, а царэўна тым часам выкрадала ў яго вялікасці з-пад падушкі традыцыйны праснак. Ах! Як мы тады смяяліся. Калісьці, пасля велікоднай вячэры, як я помню, цар знімаў свой белы кіцель, а царыца сваю царскую ядвабную сукенку, а мы сядзелі — Бузя і я — удваіх у кутку, гулялі ў арэшкі, якія нам дала мама, альбо я расказваў ёй казку, адну з тых самых чарадзейных «хедараўскіх» казак майго сябра Шайкі, які ведае ўсё. Казку пра зачараваную царэўну, якая сядзела ў крыштальным палацы сем гадоў запар і чакала, пакуль хто-небудзь з дапамогаю чарадзейнага слова не ўздымецца ў надхмар'е, не пераляціць цераз горы і даліны, цераз рэкі і пусткі і не выратуе, не вызваліць яе.

Усё гэта, аднак, было даўно, вельмі даўно, шмат гадоў таму. Цяпер царэўна вырасла, стала вялікая. І царэвіч вырас, стаў вялікі. І пасадзілі іх за стол гэтак бязлітасна, што яны нават не могуць добра бачыць адно аднаго. Уявіце сабе: па правую руку ад яго вялікасці — царэвіч, па левую руку ад яе вялікасці — царэўна!.. Мы прамаўляем велікоднае сказанне, я і тата, голасна, як некалі, шмат гадоў таму, і нараспеў — старонку за старонкаю. А мама з Бузяю ціхенька паўтараюць за намі старонку за старонкаю, пакуль мы не даходзім да «Песні песняў». Я чытаю разам з татам «Песню песняў», як некалі, шмат гадоў таму, з асаблівым напевам. Верш за вершам. І мама з Бузяю чытаюць за намі ціхенька-ціхенька верш за вершам. Але вось цар, стомлены гісторыяй сыходу з Эгіпта і захмялелы ад рытуальных келіхаў, пачынае пакрысе драмаць: задрэмле крыху, схамянецца і зноў пяе «Песню песняў». Вось ён пачынае голасна: «Многія воды не здольныя заліць агонь кахання…» І я падхопліваю ў той жа танальнасці: «Унэгоройс ло йіштэфуго — і рэкі не зальюць яго…» Спеў наш робіцца ўсё цішэйшы, пакуль яго вялікасць, нарэшце, не засне-такі па-сапраўднаму. Царыца кранае рукаў яго белага кіцеля. З мілай далікатнасцю будзіць яна яго і пасылае ў ложак, — а мы з Бузяю тым часам маем магчымасць перакінуцца некалькімі словамі. Я паднімаюся з-за стала і блізка падыходжу да яе, і мы стаім адно супроць аднаго — упершыню так блізка ў гэтую ноч. «У гэтую ноч, — кажу я ёй, — было б добра пагуляць…» Яна разумее мяне і адказвае з ледзь прыкметнаю ўсмешкай пытаннем: «У гэтую ноч?..» І ўяўляецца мне, што яна насміхаецца з мяне. Так насміхалася яна з мяне калісьці, шмат гадоў таму. Мне робіцца крыўдна. Я гавару ёй: «Бузя, нам ёсць пра што пагаварыць, шмат пра што пагаварыць». «Шмат пра што пагаварыць?» — паўтарае яна мае словы, і здаецца мне, што яна з мяне смяецца… Я ўспыхваю: «А можа, я памыляюся? Можа, нам з табою цяпер няма пра што гаварыць?..»