Шолам-Алейхем - Песня песняў

І я знайшоў Бузю пасталелаю і прыгожаю, яшчэ прыгажэйшаю, чым была. І прачнулася ў маёй памяці ранейшая Бузя. Суламіт з «Песні песняў». І бура ўсчалася ў мяне ў галаве. І агнём занялося маё сэрца. Полымем гневу — ні на кога, толькі на самога сябе. На сябе і на свае хлапечыя залатыя дурныя мроі, з-за якіх я пакінуў бацькоў, узбунтаваўшыся супраць іхніх запаветаў і кінуўшыся ў навуку, і вось такім чынам я прайграў, прайграў сваё шчасце, дапусціў, каб Бузя зрабілася нявестаю, чыёйсьці, не маёю!..

Бузя з самага дзяцінства была мне любаю і дарагою — гэта ісціна. Але толькі калі я прыехаў дадому і ўбачыў Бузю, я ўсвядоміў, што я кахаю Бузю.

Што я кахаю Бузю тым святым, палымяным, пякельным каханнем, якое так цудоўна апісана ў нашай «Песні песняў»: «Мацнейшая за смерць любоў, жорсткая, як пекла, рэўнасць. Яе іскры — іскры агню. Полымя Божага».

Я памыліўся: я не быў першы ў тое ранне. Мая мама падхапілася яшчэ раней за мяне. Яна ўжо апранулася. Яна ўжо занятая чаем, снеданнем.

— Тата яшчэ спіць. Дзяўчынка яшчэ спіць (так заве яна Бузю). Што ты будзеш піць, Шымек?

Мне ўсё адно. Што яна мне дасць, тое і буду піць. Мама налівае мне гарбату і падае кубак сваімі прыгожымі белымі рукамі. Ні ў кога няма такіх прыгожых белых рук, як у маёй мамы. Яна садзіцца супроць мяне і гаворыць ціха, каб не пачуў тата, бо пра тату будзе ў яе гаворка са мною. Ён старэе, не маладзее. Старэе, і слабее, і кашляе. Кашляе, каб ты ведаў, раніцою, калі ўстае. А часам здараецца, што ён мусіць усхапіцца сярод ночы і адкашляцца, і можа пракашляць усю ноч. А бывае, што і ўдзень… Яна гаворыць яму, каб ішоў да доктара — дык ён, упарты, не хоча. Як вытрымаць ягоную ўпартасць? Яна на яго не жаліцца, барані бог. Так проста, зайшла гаворка — яна і сказала…

Так ціхенька скардзіцца мне мама на бацьку. І ціхенька расказвае мне пра Бузю, і вочы яе ззяюць. І яна налівае мне яшчэ кубак і пытаецца, што я скажу наконт Бузі? Праўда ж, вырасла, дзякуй богу, як тое дрэўца? Барані яе бог ад ліхога вока! У суботу пасля швуэс вяселле. З дапамогаю неба, у суботу пасля швуэс. Бліскучая партыя, удалы жаніх. Добрае месца, гаспадарка, проста княжацкі дом, дом — поўная чаша…

— І пры ўсім гэтым, — так працягвае свой расказ мама, — пры ўсім гэтым колькі давялося папераконваць яе, Бузю, перш чым яна дала згоду на агледзіны. Зараз, дзякуй богу, яна задаволеная. Яшчэ як задаволеная! Якія пісьмы яны пішуць! Ледзь не штодня (мамін твар ззяе, маміны вочы свецяцца). А здарыцца пісьму затрымацца, дык бяда!.. Гэта цяпер. Аднак жа раней? Ледзьве душу з яе не выцягнулі, пакуль дабіліся слова «згодная»… Бузя таксама добра ўпартая. Такая сям'я: варта каму заўпарціцца!.. Не, яна, божа барані, не хоча сказаць нічога благога. Проста прыйшло да гаворкі, яна і сказала…

З татавай спальні даносіцца кашаль — і няма мамы, знікла.

«Мі зойс ганішпофо кемой шохар — хто яна, чые вочы глядзяць, як перадсвітальныя зоры? Ефо халвоно — прыгожая, як поўня? Боро кахамо — ясная, як сонейка?»

Гэта выйшла са сваёй спальні Бузя.

Я ўглядаюся ў Бузю — я магу паклясціся, што адно з двух: альбо яна плакала, альбо не спала ўсю ноч.

Мама мае рацыю: як дрэва вырасла яна. Як ружа расцвіла. Яе вочы, яе прыгожыя блакітныя вочы з «Песні песняў» гэтай раніцой зацягнутыя лёгкай смугою. А ўвесь твар яе гэтай раніцой пакрыты лёгкім ценем. І ўся Бузя — загадка для мяне. Балючая таямніца. Шмат што хацеў бы я ведаць. Чаму Бузя не спала гэтай ноччу? Мне трэба ведаць, каго яна бачыла ў сне: мяне, дарагога госця, якога яна так доўга выглядала і які прыляцеў дамоў так нечакана? Альбо таго, іншага бачыла яна ў сне? Іншага, каго мама з татам жывасілам навязалі ёй супраць яе волі?.. Бузя — таямніца для мяне. Балючая таямніца. «Ган ноул ахойсі кало — сад замкнёны яна, сястрыца, нявеста мая; сад замкнёны, крыніца запячатаная…»

Бузя — таямніца для мяне. Балючая таямніца. Некалькі разоў на дзень мяняецца ў яе настрой, як надвор'е пахмурным летнім днём: толькі што было цёпла, а ўжо стала прахалодна. А то зноў выгляне сонца з-за хмараў, і робіцца хораша. Пакуль не набяжыць новая хмара — і тады зноў робіцца маркотна і змрочна.

Няма таго дня, каб Бузя не атрымлівала ліста ад «некага». Няма таго дня, каб яна не адказала яму, гэтаму «некаму».

Я вельмі добра ведаю, хто ён, той «нехта», і таму не распытваю яе. Я не гавару больш з Бузяю пра яго. Я ўпэўнены, што ён чужародны, навязаны. Але Бузя сама гаворыць пра яго. Ці не занадта многа гаворыць яна пра яго? У лічаныя хвіліны, калі мы застаёмся з ёю ўдваіх, Бузя гаворыць са мною пра яго. І хваліць яго. Хваліць яго напрапалую. Ці не занадта многа хваліць яна яго?