Шолам-Алейхем - Песня песняў

Калі б не татава пісьмо з віншаваннямі, калі б не тыя тры словы: «Субота пасля швуэс», — мяне б не бачылі ні гэтая рэчка, што там збягае ў ярок, ні гэты лясок, што зелянее наўзбоч…

І я клянуся ёй гэтаю рэчкаю, што там збягае ў ярок, і гэтым лесам, што зелянее наўзбоч, і гэтым блакітным купалам неба, што ззяе над нашымі галовамі, і гэтым залатым сонейкам, што адбіваецца ў яе ў вачах, і ўсім цудоўным, чыстым і святым, — што я тут толькі дзеля яе, толькі дзеля яе, таму што… я кахаю яе. Нарэшце вырвалася гэтае слова!

— Таму што я кахаю цябе, Бузя, ты чуеш, я кахаю цябе тым святым, палымяным, пякельным каханнем, што апісана ў «Песні песняў»: «Мацнейшае за смерць каханне, жорсткая, як магіла, рэўнасць. Яго іскры — іскры агню. Полымя Божага…» Што з табою, Бузя? Ты плачаш? Бог з табою!..

Бузя плакала.

Бузя плакала — і ўвесь свет апрануўся ў жалобу. Сонца перастала ззяць. Рэчка спыніла свой бег. Не зелянее лясок. Не звіняць пчолы. Не спяваюць птушкі.

Бузя плакала.

Яна схавала твар у далонях. Яе плечы ўздрыгвалі. Яна плакала ўсё мацней і мацней.

Гэтак плача маленькае дзіця, калі адчуе, што страціла бацькоў.

Гэтак плача верная маці па сваім дзіцяці, якое адабралі ў яе.

Гэтак плача маладая жанчына, што аплаквае свайго каханага, які адвярнуўся ад яе…

Гэтак плача чалавек над сваім жыццём, што выслізнула з-пад ягоных ног.

Дарэмныя былі мае спробы суцешыць яе. Марныя былі ўсе эпітэты з «Песні песняў», якімі я асыпаў яе. Бузя не хацела суцяшэння. Бузя не жадала чуць маіх эпітэтаў. Позна, казала яна, занадта позна я ўспомніў пра яе… Занадта позна я агледзеўся, што ёсць такая Бузя на свеце. Бузя, якая мае сэрца, поўнае маркоты, і душу, якая рвецца адгэтуль у іншы свет… Можа, я ўспомню, кажа яна, пісьмы, што яна некалі пісала. Але, усхапілася яна, як магу я ўспомніць гэткае глупства? Хіба яна сама не разумее — ды, уласна, яна даўно павінна была гэта зразумець, — што ў нас розныя дарогі? Што яна не можа раўняцца са мною? Куды ёй да мяне, ёй, правінцыяльнаму жыдоўскаму дзіцяці, местачковай простай дзяўчыне — куды ёй да мяне!.. Цяпер яна разумее, што гэта было глупства з яе боку, вялікае глупства, калі яна дурыла мне галаву сваімі дзіцячымі пісемкамі, сваімі дурнымі назаляннямі, калі тата з мамаю марна тужылі па мне… Не, яна сама павінна была зразумець, што яна мне не роўня. Дзе ёй да мяне! Ёй, правінцыяльнай жыдоўцы, местачковай простай дзяўчыне!.. Яна сама павінна была ўбачыць, што калі я не паслухаўся тату-маму, паўстаў супраць іхніх запаветаў і пайшоў сваёю дарогаю, то я, канечне, пайду далёка і дасягну такой вышыні, што не схачу нікога бачыць, нікога ведаць.

— Нікога, апроч цябе, Бузя!

— Не, зусім нікога! Нікога ані! Нікога не бачыць, не чуць, на ўсіх забыцца…

— На ўсіх, толькі не на цябе, Бузя.

— Не, на ўсіх! На ўсіх! На ўсіх!

Бузя перастала плакаць — і ўсё наўкола ажыло. Як раней, заззяла сонца. Пабегла рэчка. Зазелянеў лясок. Зазвінелі пчолы. Заспявалі птушкі.

Бузя перастала плакаць, і высахлі яе вочы. Яе прыгожыя блакітныя вочы з «Песні песняў». Нібы кроплі расы пад гарачым сонцам, высахлі яе слёзы.

І раптам яна пачала апраўдвацца за свае слёзы. Цяпер яна бачыць, якая яна дурная. Навошта быў гэты яе плач? Чаго ёй плакаць? Чаго ёй не хапае? Многія дзяўчаты на яе месцы адчувалі б сябе шчаслівымі. Самымі шчаслівымі!.. І ў яе ў вачах запаліліся агеньчыкі. У яе прыгожых блакітных вачах з «Песні песняў». Я ніколі да гэтага не прыкмячаў вось такіх агеньчыкаў у яе ў вачах. На яе шчоках выступілі чырвоныя плямы, на яе прыгожых, як ружы, шчоках. Я ніколі раней не заўважаў, каб так успыхваў, так палымнеў Бузін твар, як успыхнуў, запалымнеў ён у гэтую хвіліну. І мне захацелася ўзяць яе за руку, і я сказаў ёй словамі з «Песні песняў»:

— «Пнох ёфо рааёсі — ты прыгожая, Бузя, калі палымнеюць твае шчокі і агонь іскрыцца ў вачах…»

Марныя словы! Бузя не слухае маю «Песню песняў». Яна не перастае хваліць таго, хваліць напрапалую. Яна кажа мне:

— «Дойдзі цах вэодойм — мой суджаны далікатны і прыгожы. Догіл мэйрвово — далікатнейшы за многіх-многіх іншых». Можа, ён не такі вучоны, як іншыя, але затое ён добры. Затое ён верны мне. Затое ён любіць мяне. Каб ты бачыў пісьмы, што ён піша мне, каб ты бачыў гэтыя пісьмы!

— «Лібавціні, — працягваю я, нібыта не чуючы, што яна гаворыць, — лібавціні ахойсі кало — ты ўзяла ў палон маё сэрца, сястрыца, нявеста мая!..»

А яна мне:

— «Хікой мамтахім вэхулой махмадзім!»* Каб ты бачыў пісьмы, што ён піша мне, каб ты бачыў гэтыя пісьмы!