Шолам-Алейхем - Песня песняў

* «Рот яго мядовы, і сам ён увесь панадны!»

Дзіўны тон чуваць у яе словах. Дзіўны яе голас. Гэты голас, як мне здаецца, хоча перакрычаць іншы голас, унутраны голас.

Гэта мне ясна як двойчы два.

Імкліва і нечакана ўскаквае Бузя з духмянай травы, атрэсваецца, прыгладжваецца, зводзіць рукі за спінаю, становіцца супроць мяне і глядзіць на мяне зверху ўніз.

Гордаю і прыгожаю, велічна прыгожаю, яшчэ прыгажэйшаю, чым звычайна, здаецца яна мне ў гэтую хвіліну.

Я баюся сцвярджаць, але мне здаецца, што калі я назаву Бузю сапраўднаю Суламіт, дык гэта будзе вялікі гонар для сапраўднай Суламіт з «Песні песняў».

Няўжо на гэтым скончана наша размова? Я ўстаю і набліжаюся да яе:

— «Шуві, шуві гашуламіт!» [2] «Вярніся, вярніся, Суламіт!» (іўрыт). Вярніся, вярніся да мяне, Бузя! — кажу я ёй моваю маёй «Песні песняў» і бяру яе за руку. — Вярніся да мяне, Бузя, вярніся да мяне. Яшчэ не позна! Яшчэ адно слова. Мне трэба сказаць табе не болей чым адно слова.

Дарэмна. Дарэмна. Бузя не жадае чуць гэтае адно слова, што я хачу ёй сказаць. Досыць, кажа яна, нагаварыліся. Дастаткова нагаварылі адно аднаму — напэўна, нават залішне… Годзе-годзе. Позна ўжо. Ты бачыш, як позна?! — гаворыць Бузя і паказвае рукою на неба, на сонца, якое аблівае яе з плеч да ног сваім ласкавым, лагодным залатым праменнем. І лілея мая Саронская, Бузя, мая ружа далін, набывае новы колер, колер найчысцейшага золата, на гэтым шматколерным полі, што рассцілаецца навокал нас без канца і краю.

— Дадому, дадому! — кажа мне Бузя, імкнучыся пайсці сама і падганяючы мяне. — Дадому, дадому, час ужо, Шымек, час. Тата з мамаю падумаюць немаведама што. Дадому, дадому!

І яе апошнія словы «дадому, дадому» прасякнутыя колішняй інтанацыяй, той самай, што і шмат гадоў таму, інтанацыяй «Песні песняў»:

— «Брах дойдзі — бяжы, любы, і будзь падобны да аленя альбо да важака ланяў на гарах бальзамічных».

Ідуць дні. Бягуць тыдні. Ужо мінула мілае свята швуэс. Мінула і субота пасля швуэс. Прамільгнула яна — субота пасля швуэс, — і яшчэ субота, і яшчэ субота — а я ўсё гасцюю ў сваім мястэчку.

Што раблю я тут? Нічога. Зусім нічога. Мае бацькі лічаць, што я, блудны сын, раскайваюся ў тым, што было, у тым, што я паўстаў супраць іхніх запаветаў, не схацеў ісці іхнім шляхам. І яны задаволеныя. Вельмі задаволеныя.

А я? Што раблю я тут? Што трэба мне тут? Нічога. Зусім нічога. Штодня выбіраюся я самотна на шпацыр, брыду за горад. Туды, за млын. Туды, за масток. Туды, у тое шматколернае поле, што распасцерлася без канца і краю, што аточанае сярэбранай рэчкаю з аднаго боку і нізкарослым, але густым ляском з другога. Сярэбраная рэчка здаецца сярэбраным кантам на новым талесе з блакітнай шэрсці. Густы лясок здаецца густою пасмаю кучаравых валасоў, якія час ад часу кранае ветрык.

Там сядаю я самотна на пагорак. На той пагорак, дзе зусім нядаўна мы сядзелі ўдваіх — я з Бузяю, лілеяй Саронскаю, ружаю далін.

На той пагорак, дзе мы былі некалі, шмат гадоў таму, удваіх — Бузя і я, — і бегалі, як маладыя алені, і скакалі, яе стэпавыя лані на гарах бальзамічных. Там, на тым месцы, дзе пахаваныя лепшыя ўспаміны пра маё навекі згубленае юнацтва, пра маё навекі страчанае шчасце, я магу гадзінамі сядзець у адзіноце і аплакваць незабыўную Суламіт маёй «Песні песняў».

А што стала з Суламіт майго рамана? Што з Бузяю? Які эпілог? Які канец?

Не прымушайце мяне, каб я расказваў вам канец майго рамана. Канец, нават калі ён самы найлепшы, — гэта жалобны акорд. Пачатак, нават самы кепскі, — ён лепшы за самы лепшы канец. Таму мне куды лягчэй і прыемней расказаць вам гэтую гісторыю яшчэ раз з самага пачатку. Яшчэ, і яшчэ раз, і яшчэ сотню разоў. І ўсё тымі ж самымі словамі:

У мяне быў брат Беня. Дык ён утапіўся ў рацэ. Па ім засталася сіротка. Яе звалі Бузя. Скарочана ад Эстэр-Ліба: Лібузя — Бузя. І прыгожая ж была Бузя — нібы тая Суламіт з «Песні песняў». І мы раслі з ёю разам, як брат і сястра. І мы любілі адно аднаго, як брат і сястра.

І гэтак далей.

Пачатак, нават самы кепскі, лепшы за самы прыгожы канец.

Няхай будзе пачаткам канец, эпілог майго нявыдуманага, сапраўднага, балючага рамана, які я дазволіў сабе ўвянчаць назваю «Песня песняў».

1909–1911

Кабала — рэлігійнае тлумачэнне старажытнажыдоўскіх слоў і літар, якія нібыта маюць магічную сілу.

«Вярніся, вярніся, Суламіт!» (іўрыт).