Генрык Сянкевіч - Анёл

Уносячы свой уклад гэтак разоў пяць запар, Войцэк, праўда, забыў пра ліхтар, у якім згасла сьвечка, але затое не забыў пра Марысю. Узяўшы паўсонную дзяўчынку за руку, ён сказаў:

— Хадзем, заморак!

Бабы заснулі ў сваім куце, і ніхто не разьвітаўся з Марысяй. Што ж, справа жыцьцёвае: маці яе засталася ляжаць на могілках у Дзерышкураве, а яна ехала ў Ляшчынец.

Яны выйшлі, уселіся; Маргула крыкнуў: «Но-о!» — і коні крануліся.

Спачатку сані з цяжкасьцю цягнуліся па вулічным брудзе, але хутка коні вынеслі іх на шырокія белыя палі. Сані лёгка засьлізгалі па сьнезе, які ледзь чутна скрыпеў пад палозьзямі. Толькі зрэдку фыркаў конь ды дзесьці далёка-далёка брахала сабака.

Так яны ехалі ды ехалі. Войцэк паганяў і напяваў сабе пад нос: «Ці памятаеш, лайдак, што мне абяцаў…» Але хутка ён замоўк і стаў дзяўбці носам. Кіўнуўся направа, налева… Яму сьнілася, быццам у Ляшчынце яму надавалі па шыі за тое, што ён страціў кайстру зь лістамі, і скрозь сон ён час ад часу мармытаў «Каб вас!» Марыся не спала, ёй было халодна. Шырока раскрытымі вачамі глядзела яна на белыя палі, якія час ад часу закрывала чорная сьпіна Маргулы. Глядзела і думала: «Матуля памерла», і ў яе ўяўленьні ўсплывала бледная, худая постаць маці з вачамі навыкат. Смутна яна ўсьведамляла, што «матулі», якую яна так любіла, няма ўжо ў Ляшчынце і больш ніколі-ніколі там не будзе. Бо яна сваімі вачамі бачыла, як яе зарывалі ў зямлю. Марыся, мажліва, заплакала б з гора, успамінаючы ўсе гэта, але ў яе замерзлі ногі, і яна заплакала ад холаду.

Марозу, праўда, не было, але надвор'е было ёдкае, як заўжды ў адлігу. У Войцэка прынамсі хоць кіндзюк захоўваў ладны запас цяпла, атрыманы ў карчме. Дзерышкураўскі памешчык правільна адзначаў, што «узімку гарэлка грэе, а паколькі яна для мужыка — адзіная пацеха, то, такім чынам, пазбаўляючы буйных землеўладальнікаў выключнага права несьці гэтую пацеху ў народ, іх пазбаўляюць і магчымасьці ўплываць на яго». На гэтай раз Войцэк так нацешыўся ў карчме, што нішто на сьвеце яго не магло б азмрочыць.

Не азмрочылі яго і тыя абставіны, што, дасягнуўшы лесу, коні пайшлі крокам, хаця дарога тут была куды лепшая, а потым забралі ў бок і перакулілі сані ў прыдарожны роў. Ён, праўда, прачнуўся, але так і ня ўкеміў, у чым справа.

Марыся пачала яго штурхаць:

— Войцэк!

— Чаго пішчыш?

— Мы перакуліліся.

Але Войцэк буркнуў: «Кілішак?» — ды ізноў моцна заснуў.

Дзяўчынка, сьціснуўшыся ў клубочак, прысела каля саней. Але твар ў яе хутка зусім застыў, і яна ізноў пачала штурхаць сьпячага:

— Войцэк!

Адказу не было.

— Войцэк, дадому хачу! — сказала Марыся і, трохі пазьней, дадала: — Войцэк, я пехам пайду!

І яна пайшла. Ёй здавалася, што да Ляшчынца зусім блізка. Дарога была знаёмая, яна кожную нядзелю хадзіла па ёй з маці ў касьцёл. Але сёньня яна ішла адна. Нягледзячы на адлігу, у лесе ляжаў глыбокі сьнег. Затое ноч была зусім сьветлая. Сьнег блішчэў, у вышыні сьвяціліся хмары, і ў гэтым зьзяньні дарога была бачная, як днём. Скіраваўшы погляд у глыбіню цёмнага лесу, Марыся выразна адрозьнівала ўдалечыні чорныя нерухомыя рулі дрэваў, якія выразна выступалі на белым фоне. Бачыла яна і сьнег, які цалкам абляпіў іх. Нейкі ўсёабдымны спакой быў разьліты ў лесе, і ён надаваў дзяўчынцы адвагі. З галінак, на якія намёрз грубы ледзяны корак, падалі кроплі і з ціхім шоргатам разьбіваліся аб галіны і дол. Апроч гэтага слабога шоргату, у лесе не было чутна ні гуку. Маўклівасьць, глухмень, цішыня і сьнег, сьнег вакол.

Вецер суцішыўся. Абсыпаныя сьнегам галінкі не зварухнуцца. Усё спала зімовым сном. Здавалася, быццам беласьнежны абрус, засьцілаўшы зямлю, і маўклівы, занесены сьнегам лес, і бледныя хмары на небе — усё зьлілося ў адну суцэльную зьмярцьвелую беласьць. Так бывае ў адлігу. Адзінай жывой істотай, якая, нібы малюсенькая чорная кропачка, рухалася сярод гэтых бязмоўных волатаў, была Марыся. Мілы, добры лес! Можа, гэта не вада капае, а сьлёзы льюцца над сіратой. Такія вялікія дрэвы, а як шкадуюць бедненькую. Бедная, слабенькая ідзе яна адна-адзіная ноччу па занесеным снегам лесе, але зь верай — і ўсё яна зможа! Ясная ноч нібы ахоўвае яе. Ёсьць нешта незвычайна жаласьлівае ў тым, што маленькая безабаронная істота даецца гэткай магутнай сіле. Так і ўсё існае аддаецца на волю Божую. Дзяўчынка ішла доўга і, нарэшце, зусім выбілася з сілаў. Ёй заміналі ісьці вялікія цяжкія боты, якія штохвілінна спадалі зь яе маленькіх ножак. Нялёгка было выцягваць са сьнегу гэтыя велізарныя боты. Да таго ж і рукі ў яе былі занятыя: у адной, выцягнутай з высілкам наперад, яна моцна сьціскала дзесяць грошай, падораных Куліковай. Яна баялася выраніць іх ў сьнег. Часам дзяўчынка прымалася голасна плакаць, але адразу ж змаўкала, нібы хацела праверыць, ці не пачуе хто яе плачучай. Так, лес чуў яе. Кроплі шапацелі неяк асабліва аднагучна і жаласна. А можа, дзяўчынку чуў і хтосьці яшчэ? Марыся ішла ўсе цішэй і цішэй. Ці ж не заблукала яна? Ды дзе там! Дарога шырокай белай стужкай, звужаючыся ўдалечыні, бяжыць між двума сьценамі цёмных дрэваў. Дзяўчынка хацела спаць.