Генрык Сянкевіч - Анёл

— На-вось, глыні. Сірата ты зараз, не відаць табе больш ласкі.

Слова «сірата» нагадала жанчынам сьмерць Калікставай.

— За вашае здароўе, Кулікова! Выпіце! — сказала Капусьцінская. — І-і, касаткі! Як яе паляруш-та схапіў, яна і слова сказаць не пасьпела. Ксёндз спавядаць прыйшоў, а яна ўжо халодная ляжыць.

Кулікова на гэта заўважыла:

— Я ўжо даўно гаварыла, што яна на ладан дыхае. Надоечы прыйшла яна да мяне ў нядзелю, я і кажу ёй: «Гэх, Калікстава, Калікстава, аддалі б вы лепш Марыську ў маёнтак». А яна адказвае: «Адна яна ў мяне на сьвеце, нікому я яе не аддам». А сама ў сьлёзы, відаць зьвялася ўся. Потым пайшла ў канцылярыю, да войта, паперы выправіць. Чатыры злотых і шэсьць грошай каштавала ёй тая папера. «Для дачушкі, кажа, ня шкода». І-і, касаткі! У яе ў тую пару вочы ўжо былі высалаплены, а пасьля сьмерці дык зусім выкаціліся. Хацелі іх закрыць, ды колькі не спрабавалі, нічога не атрымалася. Людзі казалі, што яна, маўляў, і памёрлая ўсё на дачку сваю глядзела.

— Вып'ем з гора яшчэ па чарцы!

Катарынка ўсё іграла плясавую. Жанчыны зьлёгку ап'янелі. Кулікова ўсё паўтарала жаласным голасам: «Бедная ты, бедная», а Капусьцінская ўзгадала свайго мужа-нябожчыка:

— Як паміраў ён, то ўжо так уздыхаў, так уздыхаў, так уздыхаў… — паўтарала яна і, расьцягваючы словы, мімаволі стала паўтараць іх нарасьпеў, у такт катарынцы, а потым і зусім перайшла на матыў аберэку і, падпёршы галаву рукою, засьпявала:

Але раптам моцна заплакала, кінула шэсьць грошай катарыншчыку і выпіла яшчэ гарэлкі. Кулікова таксама расчулілася, але яна выліла свае пачуцьці на Марысю:

— Не забудзь, сіротка, што сказаў табе пан ксёндз, калі мамку тваю ў зямлю зарывалі: азёл захоўвае цябе… — Тут яна раптам замоўкла і, зьдзіўленым поглядам паглядзеўшы вакол, зь незвычайнай энергіяй дадала:

— Гавару азёл — значыць, азёл!

Ніхто ёй не пярэчыў. Марыся, бездапаможна лыпаючы сваімі беднымі бязглуздымі вочкамі, утаропілася на Кулікову, а тая працягвала:

— Ты сіротка, да цябе нячыстая сіла не прыстане, Сіротаў азёл захоўвае. Ён добры. На, вось табе дзесяць грошай. Ідзі хоць пехам у Ляшчынец, усё роўна не заблудзішся: ён цябе давядзе.

Капусьцінская засьпявала:

— Цішэй! — крыкнула Кулікова і ізноў зьвярнулася да Марысі: — Кажы, бязглуздая, хто захоўвае цябе?

— Азёл, — тоненькім голасам адказала дзяўчынка.

— Сірацінка ты, ягадка мая, кветачка! Азёл з крылкамі цябе

захоўвае, — зусім разчуліўшыся, прамармытала Кулікова і зь п'яным, але шчырым імпэтам прыціснула дзяўчынку да сваіх грудзей.

Дзяўчынка заплакала. У гэты момант у яе някемлівай галоўцы і неспакусьлівым сэрцы, напэўна, абудзілася нейкая смутная здагадка. Карчмар моцна спаў за стойкай, сальныя сьвечкі аплылі грыбамі; катарыншчык перастаў граць: яго забаўляла сцэна, якая адбывалася ў яго на вачах.

У карчме наступіла цішыня, але вось за дзьвярамі зачаўкалі па брудзе капыты і хтосьці крыкнуў:

— Тпру!

Увайшоў Войцэк Маргула з запаленым ліхтаром. Паставіўшы яго на падлогу, ён стаў махаць рукамі, каб разагрэцца, а потым крыкнуў карчмару:

— Дай-ка шкляначку!

— Маргула, мядзьведзь цябе задзяры, — усклікнула Кулікова, — адвязі дзяўчынку ў Ляшчынец!

— Як не адвезьці, калі загадана, — адказаў ён і, прыглядаючыся да бабаў, заўважыў: — Ну і набраліся вы, як…

— Ды прападзі ты пропадам… — гыркнула Кулікова. — Кажу, беражы дзяўчынку — значыць, беражы. Сірата яна. Ведаеш ты, неслух, хто захоўвае яе?

Але Войцэк не захацеў адказваць: гэты прадмет, відаць, мала яго займаў, і ён зьвярнуўся да іншага, гэта значыць да кілішка з гарэлкай.

— Каб вам… — пачаў было ён, але не дагаварыў, таму што ў гэты момант перакуліў гарэлку ў рот, зморшчыўся, плюнуў і, ставячы кілішак, незадаволена сказаў: — Ды гэта ж вада, а не гарэлка. Налі-ка зь іншай бутэлькі!

Карчмар наліў зь іншай. Войцэк выпіў і зморшчыўся яшчэ мацней:

— А арака ў цябе ня знойдзецца?

Маргуле, відавочна, пагражала тая ж небясьпека, што і бабам. Варта, аднак, прыняць да ўвагі, што ў гэта самы час дзерышкураўскі памешчык складаў для аднога часапіса вялізны і вычарпальны трактат пад назвай: «Права землеўладальніка на вінны водкуп — аснова грамадскага ладу». Такім чынам, Войцэк, сам таго ня ведаючы, садзейнічаў умацаваньню грамадскіх звычаяў, тым больш што гэтая ўстанова, хоць і знаходзілася ў гарадку, належыла памешчыку.