Мөсәгыйт Хәбибуллин - Сайланма әсәрләр. Том 5. Сөембикә ханбикә һәм Иван Грозный. Айбиби / Избранные произведения. Том 5

– Ни бу? – дип, учын ачты йөзбаш һәм шундук йомды, чөнки җемелдәп торган алтын акчаны күргән иде. – Ни бу дисәм…

Йөгереп икенчесе килде.

– Шымчылармы әллә?

– Юк ла, йөриләр шунда, сәүдәгәрләр, – диде йөзбаш, алтын акчаны учына кыса төшеп. – Китә бирсеннәр.

Кирмәннән чыккач та, Җангали хан атын куалап алып китте. Ясавыл Гавриил аны көчкә куып җитте һәм, ат башына ябышып:

– Кая ашыгасың, хан?! – диде.

– Белмим, – диде Җангали һәм башын иеп сүзсез калды. – Ясавыл, мин, монда килгәндә, зур өметләр белән килгән идем, хәзер качак хәлендә китәм.

– Хәлеңә керәм, Җангали хан, дәүләт калдыру җиңел түгелдер. Аның каравы сине анда Кирмән-калаң, кызың көтә. Әйдә, киттек, хан. Юлыбыз озын, гомер кыска.

– Кайтасы юлыбыз, ясавыл, кайтасы юлыбыз.

– Менә анысын дөрес әйттең, Җангали хан. Кенәгинә рөхсәт итсә, мин сине Мәскәүдән Кирмән-калаңа кадәр озатырмын.

– Бирсен Ходай, – диде Җангали хан, үкчәсе белән ат корсагына типте.

Арча юлы өстендә аларны Ходайкол угланның егетләре туктаттылар. Ясавыл Гавриилны берәүсе таныды бугай, аты тирәли әйләнеп чыкты да ат башына килеп ябышты.

– Унбаш Сәпәй, минем бу сәүдәгәрне каядыр күргәнем бар.

– Кая булсын, Казан базарында күргәнсеңдер, – диде ясавыл, тегенең күзенә туры карап. – Сәүдәгәр мин, кордаш. Алла хакы өчен рәнҗетмә, аласын ал да җибәр. Менә сиңа бер акча. Ашыгам.

– Ә теге кемең? – дип ым какты унбаш.

– Кибетчем ул. Казанда фетнә булды бит, көчкә котыла алдык. Кичә китәргә иек тә, өлгерә алмый калдык, капкаларны яптылар.

– Җибәр үзен, – диде икенче берсе. – Һәр сәүдәгәрне туктата китсәк, башыбыздагы чәчебез җитмәс. Казаннан кайчан сәүдәгәр өзелгәне бар?!

Ясавыл Гавриил кесәсеннән янчыгын чыгарды, тагын бер акчаны чирәмдә кырын төшкән азамат егеткә чөйде.

– Акыллы сүз әйттең, рәхмәт, кордаш. Моннан кичү еракмы?

– Ерак түгел, тик анда янә сакчылар тора. Сак бул.

– Атың ничек, кем белә, тау белән тау очрашмаса да, адәм белән адәм очрашыр, ди.

– Фәтхулла мин, кордаш. Умартачы Хисаметдин угланы Фәтхулла.

– Минем атым Гәрәйҗан, чак кына Сафа Гәрәй хан түгел.

– Сафа Гәрәй ханга тарма, тарсаң – арма, кордаш, егет ул.

Юлчылар җилле генә кузгалып киттеләр.

– Кичүдә тагын юлга аркылы төшәрләр инде, – диде Җангали хан.

Җангали хан Кирмән-кала капкасыннан чыгып китүгә куанып бетә алмаган иде, соңгы очрашуларында тәмам кәефе кырылды. Аңа һаман аны танырлар кебек иде. Танысалар, яман булачак иде аңа. Ходай язмасын. Кире борып сарайга алып кайтырлар, Сөембикә каршына бастырырлар, ни йөзе, ни күзе белән багар ул аңа?! Кенәз Василий ихтыярына бирелеп, хатынын, дәүләтен, ил-халкын карусыз ташлап китә. Хан тәхетендә үләргә тиеш. Шулай диләр борынгылар. Урман авызын Ходайкол угланның азамат егетләре саклый, кичүдә кемнәр тора?.. Дөрес, аның өстендә бөтенләй башка кеше киеме, йөзен сакал-мыек басты, бусы кайгыдан бугай инде. Иң мөһиме, исән-имин котылсалар, кенәгинә ничек кабул итәр? Бәгыре катып, ачуы чыгып җәзага тартса? Бит ул аңа сораган гаскәрне җибәрмәде, ул гынамы, фетнә башында торды, һәрхәлдә, башлап җибәрде. Тик соңыннан гына әллә нинди коткыга бирелде.

Алда Идел күренде, кичү тирәсендә, яр буйларында йөзләгән олау, халык урала, шаулашалар, кычкырышалар. Ясавыл Гавриил атын туктатты.

– Әллә атларны йөздереп кенә чыгабызмы, Җангали хан? Нигәдер кичүгә таба аяк тартмый, ул-бу булыр кебек.

– Югары менәбезме, түбән төшәбезме?

– Югары күтәрелү хәерлерәк булыр, анда елга да таррак.

Куе урман аша уздылар, болын сыман җиргә килеп чыктылар. Яр буенда казлар каңгылдаша, кеше тавышлары ишетелә.

– Бу як ярдан төшеп булыр, ә менә аръяк текә, – диде ясавыл Гавриил, Иделнең уң як ярына күз ташлап. – Менә нәрсә, Җангали хан, урманга кереп, эңгер төшкәнне көтеп ятмый булмас. Күреп алулары бар.

– Әйе, безне эзлиләрдер, – диде Җангали хан, килешеп.

Борылып урманга керделәр, урманда йөри-йөри зур булмаган аланга килеп чыктылар. Атларын утларга җибәрделәр.

– Үзебез дә тамак ялгап алыйк, – диде ясавыл Гавриил, капчыкларны чишә-чишә. – Казылык та алдым. Тәмле, туклыклы, кайгырма, Җангали хан, ачка үлмәбез.

– Минем кабасым да килми.

– Кымыз салып биримме соң?

– Кымызың булса, бир.

– Хан, – диде ясавыл Гавриил, казылык чәйни-чәйни. – Сине Ходай Тәгалә буйдан да, көчтән дә мәхрүм иткән, ә менә бәхетне ишеп биргән – хан. Тагын кымыз салыйммы?

– Җитеп торыр, – диде Җангали хан. – Эч күбүе бар.

– Ә мин көмешкәдән бераз авыз итәм. Син мине кичерә күр, Җангали хан. Мин бераз салырга яратам, мәрхүм Василий кенәз өйрәтте. Иртән торыр иде дә, мәрхүм, күзен ачар-ачмас, «Ясавыл, көмешкә бир!» дип кычкырыр иде, Ходай каргаган адәм. Син дә эч азрак, хан. Кайгың юыла төшәр. Мин аңлыйм сине, хан. Кыен сиңа. Соң, миңа җиңелме? Син тәхетең югалттың, хәлеңә керәм, мин дә әллә ни отмадым лабаса.