Мөсәгыйт Хәбибуллин - Сайланма әсәрләр. Том 6. Чоңгыллар. Сулар үргә акса да… / Избранные произведения. Том 6

Әйе, Зарифка да гомерендә бер бюрода булырга туры килде. Гомумән, хәтәр икән анда. Талип Бикмуллин дип тә торучылар юк. Уңлы-суллы чыбыркыладылар Талип абыйсын. Шаккатканы шул булды: бюродан чыккач, Зарифның җилкәсенә кулын салды да:

– Курыкма, Зариф туган, шелтә кешене чыныктыра гына ул, эшли бирик, – диде.

Үзе турында сөйләгәндә, өзек-өзек булса да, әнә шул үткән-булганнарны исенә төшерде Зариф.

– Ягез, иптәшләр, кемнең сүзе бар? Бакиров безгә бар ягы белән дә таныш, автобиографиясен сөйләде, сөйләмәсә дә, бик яхшы беләбез егетне, күз алдыбызда үсте, дигәндәй…

– Нәрсә сорап торырга, алырга кирәк, үзебезнең егет, лаек, – дип, урыныннан купты Лотфулла.

– Эшләгән кеше ялгышмый булмый, ул турыда әйтелде инде, кабатлап торасым килми, минемчә дә безнең сафта булырдай егет ул Бакиров, – дип, пенсионер Галләм карт та Зарифны яклап чыкты.

Чапай Мөлеккә бу ошамады.

– Ни сөйлисең, Галләметдин! Бакиров, командир ул, ә командир ялгышса, бөтен рота кырыла. Ялгышмаска тиеш командир. Ялгышты икән, инде ул командир түгел.

– Сәйфелмөлек абзый, Василий Иванович бер дә ялгышмаганмыни?

Чапай Мөлек шулай диючегә җилкә аша гына карап алды да күкрәген киерә төшеп торып басты.

– Василий Иванович герой кеше иде, геройлар бер генә ялгышалар, Галләметдин. Ә бу кем? Чапай мондый ялгыш ясаган командирын үз кулы белән атар иде. Игенчелектә агроном сүзе закон булырга тиеш. Барыбыз да аның приказын карусыз үтәргә тиешбез. Шуның өчен ул укыган, шуның өчен без аңа дүрт мең гектар җирне ышанып бирдек.

– Сез нишләргә кушасыз соң, Сәйфелмөлек абзый? – диде моңарчы бер якка да сүз катмый утырган Талип. Ул эсселәгән, кулъяулыгы белән җилләнеп утыра иде.

– Атарга да, асарга да кушмыйм, Талип туган. Үз ялгышын аңласын дип, берәр ел сабыр итәргә кушам. Минем шул гына әйтәсе сүзем, Әдһәм.

– Нәрсә инде күп сөйләп торырга, тотарга да тавышка куярга кирәк.

– Ай-һай, кеше язмышын җиңел хәл итәбез дә соң, иптәшләр, – дип, канәгатьсезлек белдерде арттарак утыручы Кәрам.

– Миңа да бер-ике генә сүз әйтергә мөмкин булырмы?

Бу кешенең тавышын ишетүгә, һәммәсе дә тынып калдылар. Аның биредә утыруыннан ул чыгыш ясыйсын җаны-тәне белән тоеп торган Зариф, агроном торып басуга, башын түбән иде.

– Иптәшләр, мин алдан ук сизәм: минем бу чыгышымны яратып бетермәүчеләр дә булыр, ләкин мин әйтмичә дә булдыра алмыйм, вөҗданым кушмый…

Халык гөжләшеп куйды.

– Тиешлесен алды инде, нигә тагын кузгатып торырга, белмибезме егетне! – диделәр.

– Туктагыз әле, иптәшләр, – дип күтәрелде Харисов. – Сүз әйтергә бирик кешегә.

Мидхәт ерактан башлады һәм ерактан башлавына бераздан үкенү тойды. Харисов аңа карап-карап ала – кыскарак тот, ди сыман иде, коммунистлар да үзара сөйләшә башладылар. Шуңа карамастан ул сөйләргә булды. Башта ул лаборатория белгечләре ярдәме белән колхозда үткәреләсе чараларның гаять мөһим булуы турында сөйләде, аннары бригадирның чәчүдәге башбаштаклануын, шул хәл аркасында шушы чараларның берсе нәкъ бер елга кичектерелүен аңлатты. Ахыр килеп, болай диде:

– Колхоз өчен туфракны культуралаштыру иң җитди чараларның берсе булып калганда, бригадир Бакиров бу эшкә аяк чалды, комсомол секретаре Равил Кадыйров та бу эштә бригадирга ярдәм иткән. Гафу итегез, коммунист иптәшләр, минемчә, Бакировны партия сафына алырга ашыкмаска кирәктер. Иптәш Бакиров үзе дә мине дөрес аңласын иде…

Тыныч кына янган учакка гүя бензин бөркеделәр, гүя кырмыска оясына таяк тыктылар. Җыелыш тоташ гүләүгә күчте. Харисов каләме белән алдында торган графинга суккалады, алай да халыкны тыя алмагач, келлиң-келлиң итеп, алдындагы кыңгырауны шалтырата башлады. Кыңгырау тавышын ишетүгә, һәммәсе дә тынып калдылар. Бу кыңгырауны Харисовка, мәктәпкә электр звоногы куйгач, директор биргән иде, партком секретаре аны халык бик шаулаша башлагач кына куллана.

– Иптәшләр, иптәшләр, әйдәгез, берәмләп кенә. Тагын кем сүз ала?

– Миңа бирегез.

– Әйдә, Талип.

Председатель бөтен кыяфәте белән юл йөреп кайткан кешене хәтерләтә иде. Әүвәл ул, шактый көттереп, торып басты, алдындагы кәгазьләрне караштырды, гүя кирәкле сүзләрен шунда язган иде. Ниһаять, Бикмуллин башын күтәрде, акрын гына, сынап, һәммәсенә күз йөртеп чыкты, карашын агрономга туктатып, әллә гаҗәпләнүен сиздереп, әллә аптырап калуын аңлатып, вак-вак ияк какты.

– Гыйбрәтле хәл бу, иптәшләр. Бик гыйбрәтле хәл. Юк, мин председатель буларак бу эшкә тыныч кына карый алмыйм. Иң әүвәл мин шуны әйтергә телим: кемнәр безгә бу лаборатория хезмәткәрләре? Нәрсә мәҗбүр итте аларны, төгәлрәк итеп әйткәндә, кем мәҗбүр итте «Берек» колхозының менә дигән алдынгы кешеләре турында гайбәт сатарга? Бу мәсьәләдә мин үзем дә бик аз гына гаепле булсам да, күңелемә килгәнне әйтми кала алмыйм. Минемчә, Бакиров та, башкалар да ул хәтле күпертеп, матбугатта күтәреп чыгардай җинаять эшләмәделәр. Борчак җирен Бакировка ашламасыз чәчәргә мин куштым. Чөнки ашлама юк иде. Ә чәчүне бер көнгә дә кичектерергә ярамый. Кая ул ашлама, иптәш Бәдретдинов? – диде кинәт кенә агрономга мөрәҗәгать итеп председатель. – Кая ул гранулаланган суперфосфат?! Минемчә, Бакиров, борчакны чәчтереп, ифрат дөрес эшләде. Ә ашламаны аны соңыннан да салып була. Без бу мәсьәлә тирәсендә әйләнә-бутала чебеннән дөя ясадык. Әйтерсең башка эшебез юк, ике сәгать буена борчак җире дә борчак җире, кем чәчкән дә кем кушкан? Комиссия, тикшерү өстенә тикшерү… Язгы чәчүдә берәвесе дә күренмәде. Чәчү вакытында безне шар сугып йөргәннәр, тәҗрибә участогын ашламасыз чәчәргә ярамаганны белмәгәнбез дип уйлый, күрәсең, агроном. Белдек, бик яхшы белдек, иптәш Бәдретдинов, ләкин чарасыз калудан чәчәргә мәҗбүр булдык. Сез миңа шуны әйтегез, иптәш Бәдретдинов, бирегә сез иген игәргә килдегезме, әллә, үз карашларыгызны тормышка ашыра-ашыра, карьера казанумы максатыгыз?.. Бакиров кебек бригадирның язмышын бер кизәнүдә хәл итмик әле, иптәшләр. Кеше күңелен эштән биздермик. Мин Бакировны үзебезнең сафка алырга дигән тәкъдимгә кушылам. Зариф лаек моңа. Башка берәү турында сүз барган булса, мин болай кайнарланып сөйләмәгән дә булыр идем…