Мөсәгыйт Хәбибуллин - Сайланма әсәрләр. Том 6. Чоңгыллар. Сулар үргә акса да… / Избранные произведения. Том 6

Лаборатория болдырына басып, якын-тирәдәге тамашаны күзәтеп торганда, аның янәшәсенә ассистенты Вафа атлы егет килеп басты. Гариф сүзсез генә болдырдан төште дә ишегалдындагы яшел чирәмгә таба атлады.

Язның бер көне ел туйдыра, ди халык. Менә шушы көнгә охшаш җылы яңгырлы көн булырга тиештер инде ул. Туфрак дымга туенып, кабартма кебек күпереп чыккан. Ә менә шундый яңгырлар бөтенләй яумаган хәлдә крестьян нишләргә тиеш соң? Җәйләр рәттән коры, яман эссе килгәндә, элек крестьян җыенган да бәхет эзләп читкә чыгып киткән. Хәзер, әлбәттә, андый хәлләр юк. Уңыш алу елдан-ел үсә.

Туфракны яхшы эшкәртү, дым саклау, язгы чәчүне кыска вакытта башкарып чыгу, басуларны ашлау нәтиҗәсе бу. Якын елларда һәр колхоз һәм совхоз ким дигәндә гектарына утыз-кырык центнер икмәк үстерергә тиеш. Моңа нинди юллар белән ирешергә була соң? Гариф бирегә күпмедер күләмдә әнә шул проблеманы чишәргә дип килде. Аның максаты – яңгырсыз коры елларда да югары уңыш алуга ирешү. Моның өчен туфракның эчке серләрен, аның мөмкинлеген ачарга, аның генезисын, морфологиясен, структурасын, уңыш бирә алу сәләтен белергә кирәк. Боларны тикшереп, һәр кыр-басуга картограмма төземәгәндә, бу максатка колхоз белгечләре үзләре генә ирешә алмаячак.

Болдырдан төшеп, Гариф янына Вафа килеп басты. Бу— чәче җилкәсенә төшеп торган озын, чандыррак буйлы егет иде. Әүвәл Вафа, аспирантураны тәмамлыйм да өйләнәм, дип йөрде, хәзер нигәдер ул хакта сүз кузгатканы юк, әллә бу тантананы кандидат булганга хәтле калдырып торырга булды, әллә күңеленә хуш килгән кыз таба алмый иза чигә. Монда килгәч, егеттән бөтенләй кызлар кайгысы китте бугай – рәтләп лабораториядән дә чыкмый.

– Көн бүген, Гариф Әюпович, хәйран калмалы. – Вафа күктән әле булса берән-сәрән тамган яңгырга уч төпләрен җәеп салды. – Күрегезче, энҗе бөртекләре тама!

Шунда егет лабораториягә таба килүче Тамчыны күреп алды һәм, күзләрен кыздан алмыйча, авызын җыярга да онытып, аңа каршы китте.

– Календарьга язып куй, Вафа. Май аена сигез көн кала, ягъни егерме икенче апрельдә яңгыр яуды. Явымның туфракка сеңү тирәнлеге биш сантиметр, – дип сөйләнде Гариф. Әмма яңа гына янында басып торган Вафадан җавап булмагач, әйләнеп аңа карады. Һәм егетнең, авызы колагына җитеп, кызга каршы китеп баруын күрүгә, карашын ишек каршындагы яңгыр суында чыркылдашып коенган чыпчыкларга күчерде.

Иртәгә чәчүгә төшәбез дигән көнне Талип барлык механизаторларны җыеп тагын бер сөйләшергә булды. Кемнең кайда эшлисе кыштан ук билгеле булса да, председатель, имтихан алгандай, һәр механизатордан башкарасы эше турында төпченеп сорашып чыкты. Ниһаять, чират бригадирга җитте.

– Йә Зариф, йомгак сүзен сиңа бирәбез. Нинди җитенкерәмәгән яклар бар? Зарланып калыгыз, эшкә керешкәч, теге йә бу юк дип, сыныкка сылтап йөрерлек булмасын.

Өстәл янына кереп утырган юантык гәүдәле, җәлпәк симез битле, нәрсәсе, кай кыяфәте беләндер спорт комментаторы Озеровка охшаган Талип тирләп чыккан, битен-муенын кулъяулыгы белән сөрткәләп утыра, шул арада нигәдер агроном Мидхәт ягына да карап-карап ала иде.

– Агрономга да сүз нәүбәте җитте диик. Әйдә, син ни әйтерсең, Мидхәт?

Язгы чәчүгә әзерлек көздән үк башланса да, колхоз өлешенә тигән ашлама, складлар булмау сәбәпле, март аенда гына кайтарылган иде. Аның кайтканын да Мидхәт кая бушатырга дип каңгырып йөргәндә, председатель: «Ашлама белән нишлибез?»– дип тә кызыксынмады. Ул агрономны бөтен кыенлыкларга куеп карарга тели иде, күрәсең. Әллә соң башка берәр нияте бармы? Садыйковтан котылган кебек, Мидхәттән дә котылырга теләп, төрле хәйләләр корамы?..

Агрономның дәшми утыруына председательнең эче поша башлады.

– Иптәш Бәдретдинов, вакытны авызга су кабып үткәрмик. Гаять җитди эш алдында торабыз, һәр минут санаулы, исәптә чакта… Әллә сезнең өлкәдә барысы да ал да гөлме? – Талип җыелышларда аның белән «сез» дип сөйләшә иде. – Орлыклар мәсьәләсе хәл ителде кебек инде…

Мидхәт ашыкмый гына торып басты, җыелыштагыларга күз йөртеп чыкты. Ул җыелышта утырган механизаторларны кыш буе укытты, ләкин алар белән аның эшләп караганы юк иде әле, шуңа бераз борчыла, нинди дә булса катгый фикер әйтергә кыенсына кебек иде. Кем ничек эшли, кем ничек эшләр?.. Кыш укытып йөргәндә, ул алардан, звеноларга оешып, язгы чәчүне үткәрүне кулай күрәм, сез бу турыда ничек уйлыйсыз, дип сораштыргалаган иде. Ул чакта механизаторларның бер ишеләре звенога оешуны яклап чыктылар, икенчеләре нигәдер каршы төшкән булдылар. Имеш, алай итү болай да кечерәеп барган басуларыбызны аерым хуҗалыктагы кебек бүлгәләүгә китерәчәк, звено белән звено арасында һәр тонна ашлама өчен ызгыш китәчәк. Ул чакта ук председательгә звенолар турында сүз кузгаткач, Бикмуллинның тыңлыйсы да килмәде. Мидхәткә: «Берек» тә каласың килсә, җитдирәк эшләр белән шөгыльлән әле син, юк белән баш катырып йөрмә!» – дип кенә җибәргән иде. Әллә соң тагын бер шул турыда кузгатып караргамы?