Сергей Пясецкий - Ніхто дабром не дасць збаўлення...

Назаўтра ён перадаў у турму два пакункі: адзін для Барана, другі для Янкі Залатога Зуба. Праз некалькі дзён пастанавіў паўтарыць сваю вылазку. Ён меркаваў, што трэба паспяшацца абчысціць склёп, пакуль у ім нешта было. Ужо раней спанатрыў, што бальшавікі не робяць запасаў.

Як і папярэдне, Ясь скарыстаўся адмычкай, прыкрыў дзверы за сабой і спусціўся ўніз. Раптам яго спалохалі крокі наверсе. Нехта скрыгатаў у замку ключом, не ведаючы, што дзверы ўжо адчыненыя. Ясь чуў размову па-расійску. У спешцы шукаў хованку. Пабачыў некалькі доўгіх паліц, на якіх складалі яблыкі. Садавіны было няшмат. Ясь лёг на зямлю і бокам запоўз пад ніжнюю паліцу. Яна цалкам яго закрывала.

Па сходах задуднілі крокі. Дзверы на доле рыпнулі. У склеп увайшлі два салдаты і нейкая жанчына. Размаўлялі міжсобку па-расійску. Яны не згледзелі, што ўнутры нехта ёсць. Вайскоўцы набралі ў вёдры бульбы і морквы. Кабета ўзяла ў кош адзін кумпяк і некалькі пляшак з віном. Асвятляючы сабе дарогу мігатлівым агнём свечкі, выйшлі.

Ясь чуў, як яны замыкалі дзверы. Вылез са сваёй хованкі і адразу ж кінуўся па прыступках уверх. Памылкі не было, яго спаткала нявыкрутка. Дзверы былі масіўныя і знутры іх ніяк нельга было адчыніць. Ясь спрабаваў выламаць іх шаберам, але і тут хутка здаўся. Зразумеў, што ўсе спробы не маюць сэнсу, бо дзверы глыбока сядзелі ў цаглянай, залітай цэментам раме.

Ясь пачаў дэталёва даследаваць сваю вязніцу. З усіх бакоў яго абступалі тоўстыя цагляныя сцены. Толькі адно маленькае акенца ўверсе, хутчэй дзірка, прапускала троху святла. Акенца дзяліў шырокі жалезны штыр, запушчаны ў мур і заліты цэментам. А вышэй — каля ходніка — былі прымацаваныя жалезныя краты, да якіх нельга было нават сягнуць рукой.

Хлопец раздумваў, што цяпер рабіць. Ён мог бы паспрабаваць выламаць кавалак сцяны каля дзвярэй і капаць тунэль, але гэта заняло б вельмі шмат часу, а ў склеп зноўку маглі прыйсці людзі. Тады б яго выкрылі. Ясь адкінуў гэтую думку і вырашыў чакаць, аж пакуль нехта зноў не з’явіцца ў склепе. Тады быў бы шанец адсюль выбрацца. Ён мог стаяць за дзвярыма, а калі б наведнікі ўвайшлі ўнутр, ён цішком вышмыгнуў бы і незаўважаны ўцёк наверх. Ясь загадзя нават зняў з ног чаравікі, каб незнарок не нарабіць шуму падэшвамі, калі прыйдзе пара дзейнічаць.

Міналі гадзіны… ночы… дні… Сітуацыя асабліва не змянілася. Было ліха, дый пагоршала. Перастаў свяціць ліхтарык. Не было вады, каб папіць. Мучыла смага. Закончыліся цыгарэты. Засталіся толькі тры запалкі. Хацеў спаць, але асцерагаўся, каб яго не сцопалі ў сне. Нарэшце пасля двух дзён і трох начэй чакання сон адолеў хлопца, і ён на нейкі час забыўся. Яму сніліся незвычайныя прыгоды ў чужой краіне, але прачнуўся ён зноў у склепе. Запалка, запаленая ім, каб праверыць час, згасла. У тую ж секунду Ясь зразумеў, што пры верхніх дзвярах гамоняць людзі. Можа, яны былі там ужо доўга. Змагаліся з дзвярыма. Не маглі адчыніць ключом заржавелы замок. Ясь гэта лёгка рабіў адмычкай.

Маладзён стаў за збітымі з дошак дзвярыма і чакаў. Чаравікі трымаў у левай руцэ. Правай далонню моцна ўхапіў шабер.

Уверсе гучалі поўныя раздражнення галасы. Ляскаў, саслізгваючы, язычок замка, які ўдавалася толькі крыху прыпадняць. Нарэшце дзверы адчыніліся. На дол, як і папярэднім разам, спускаліся два салдаты і жанчына. Адзін з вайскоўцаў нёс свечку. Яся, які доўга сядзеў у цемры, гэтае святло сляпіла нават у ягоным зацішным месцы за дзвярыма.

Усе ўвайшлі ў склеп. Салдат са свечкай у руцэ стаяў за два крокі ад Яся, павярнуўшыся да хлопца спінаю. Жанчына ды іншы вайсковец здымалі з крукоў апольцы саланіны.

Босы Ясь бязгучна выслізнуў з-за дзвярэй і, нікім не заўважаны, на дыбачках падаўся наверх. Яму хацелася збегчы чым хутчэй, але праз хвіліну ён перадумаў. Вярнуўся і абмацаў дзверы. Ключ тырчэў у замочнай шчыліне. Ясь спраўным, хуткім рухам тузануў цяжкія дзверы, што яны амаль селі на сваё месца. У праёме ён даціснуў іх да канца і асцярожна замкнуў. Ключ ён засунуў сабе ў кішэнь. Абуў на босыя ногі чаравікі і выйшаў на двор. Сігануў уніз вуліцай Падгорнай, у бок моста праз Свіслач. Там хлопец шпурнуў ключ у ваду. Яму прыемна было ўсведамляць, што тыя, якія зняволілі яго на тры дні ў склепе, цяпер самі выберуцца адтуль няхутка.

Аднойчы раніцай на ходніку насупраць залатагорскага касцёла сабраўся натоўп людзей. Смялейшыя заходзілі на касцельны пляц. А некаторыя набліжаліся нават да самой святыні. На каменных прыступках, якія вялі ў прытвор, ляжала пяць мужчынскіх трупаў. Адзенне на нябожчыках было старое, бруднае, пакамечанае і падранае. Там-сям праз дзіркі выставалі шматкі карэлай, шэра-жоўтай, даўно не мытай бялізны. Чаравікі былі моцна зношаныя, не чышчаныя прынамсі некалькі апошніх месяцаў. Усё сведчыла пра тое, што ўладальнікі гэтага адзення і абутку доўгі час былі зняволеныя. Цяпер іх пазбавілі жыцця. Чарапы мелі ўвагнутасці. Відаць, у іх білі нечым цвёрдым — рулямі або карабінавымі прыкладамі. У аднаго з нябожчыкаў вочы былі ўціснутыя глыбока ў чэрап, праз вачніцы вылезлі змяшаныя са згусцелай крывёй мазгі. Зняважаныя людскія парэшткі на касцельных прыступках мелі дзіўныя позы. Гэтых людзей забілі не тут… Побач адсутнічалі якія-небудзь сляды барацьбы і свежая кроў… Іх прывезлі ўпотайкі ноччу і тэатральна расклалі… Спектакль жаху!