Сергей Пясецкий: Ніхто дабром не дасць збаўлення...

Свабода акуратна пагаліўся, надзеў найлепшы гарнітур і рушыў у горад. Яшчэ было вельмі рана, таму ён не шукаў ніякага камітэта, а нетаропка прагульваўся вуліцай Захар’еўскай. Па бруку і ходніках брылі салдаты Чырвонай Арміі. Брудныя, амаль у лахманах, апранутыя хто як папала. Але Чэсік глядзеў на іх з захапленнем: для яго яны былі героямі, барацьбітамі за вызваленне прыгнечаных.

Ён скіраваўся на вакзал. Там аж кішэла ад людзей. На прывакзальнай плошчы гарэлі вогнішчы, а вакол іх гуртаваліся вайскоўцы. Яны гатавалі ваду ў кацялках. Пілі гарбату. Елі. Некаторыя спалі.

Чэсік падсеў да адной з груп. Пачаставаў салдатаў цыгарэтамі. Прыязна ім усміхаючыся, распачаў гутарку:

— Як жа добра, таварышы, што вы да нас прыйшлі!

— А чаму гэта? — запытаўся адзін, з салдатаў.

— Дапяклі нам немцы. Так яны, тыраны, нам збрыдлі.

На гэтую рэпліку ніхто не адгукнуўся, таму Свабода цягнуў сваё далей:

— А куды цяпер, таварышы, рушыце?

Адзін з салдатаў акінуў яго падазроным позіркам:

— А што табе за інтарэс да гэтага?

— А я так сабе… як ваш таварыш пытаюся…

— Які ты нам таварыш. Ты нават добра гаварыць па-людску не ўмееш.

І сапраўды, у Свабоды быў жудасны акцэнт, і гаварыў ён па-расейску слаба, нязграбна калечачы словы.

— Я вас ўсім сэрцам, усей душою чакаў, — тлумачыў Чэсік.

— Ідзі ты лепей адсюль. Розная свалата тут лазіць. Можа, і ты шпіён які?

І Чэсік, крыху абражаны і злы, пацягнуўся далей. Праз хвіліну ён быў ужо на самім вакзале, запоўненым бурлівым людскім морам, хвалі якога разыходзіліся ў розныя бакі. Адтуль ён перабраўся на перон.

З боку Барысава акурат пад’ехаў цягнік. У таварных вагонах ціснуліся адзін да аднаго ўзброеныя чырвонаармейцы. Пачалі выгружацца. Адзін з салдатаў пераносіў вельмі шмат рэчаў. Усе рукі ў яго былі занятыя. Чэсік заўважыў, як жаўнер, прапіхваючыся праз натоўп, згубіў брызентавую торбу. Злодзей кінуўся да яе як мага хутчэй, падняў і хацеў вярнуць, але тлум ужо праглынуў вайскоўца. Чэсік пачаў прадзірацца за чырвонаармейцам, некалькі разоў крыкнуў яму ўслед:

— Таварыш, пачакайце!

Натоўп віраваў, як вада ў бурным патоку. Чэсік згубіў з вачэй чырвонаармейца, але працягваў рухацца ў тым самым кірунку, а торбу ён падняў уверх, каб уладальнік пабачыў яе і пазнаў.

Неспадзеўкі Свабода адчуў, што нехта ззаду моцна тузануў яго за каўнер. Ён адвярнуўся. І ў той жа момант атрымаў кулаком у твар. Нехта ўзняў крык:

— Таварышы, злодзей! Лавіце яго!

З Чэсікавых рук вырвалі торбу, якую той сам працягваў уперад. Свабода пабачыў вакол сябе злыя шэрыя твары.

— Я знайшоў… Хацеў аддаць… — тлумачыўся Чэсік.

— Дык чаму так і не аддаў?

— Уцякаў зладзюга? Га?

— Што з ім языком мянціць… Лупіце яго!

І Свабоду пачалі біць.

— Таварышы!.. Таварышы!..

Лавіна ўдараў кулакамі, каленямі, нагамі паваліла яго на зямлю. Мужчына зразумеў, што яму канец. Ён спрабаваў, аднак, выкруціцца між нагамі людзей, якія яго атачылі. Але гэта было немагчыма і толькі яшчэ больш раз’юшыла жаўнераў. Тады Свабода прыкінуўся вожыкам. Ляжаў нерухома і цярпліва зносіў жудасныя ўдары, каб можна было падумаць, што ён ужо сканаў. Але і гэта яму не дапамагло. Цяжкі армейскі бот, які выцяў яму ў скронь, пазбавіў яго прытомнасці. Вайскоўцы не спынілі здзекаў з вялага, распластанага на зямлі цела. Праз некаторы час на пероне засталася ляжаць цёмная крывавая калатуша. Жаўнеры, якія тут сноўдалі, чапляліся нагамі за бясформеннае месіва, спатыкаліся і адно сыпалі матамі.

Гэтак закончылася мара злодзея Свабоды аб прыстойным жыцці і блізкім сэрцу сацыялізме.

Праз два тыдні пасля таго, як бальшавікі занялі Менск, запрацавала камісія Рэвалюцыйнага трыбунала. Першае яе заданне — разгрузка турмаў. Шматлікіх вязняў, якія сядзелі за дробныя правіны, адразу ж адпусцілі. Некаторых выклікалі на допыты. Тут ужо камісія вырашала, каго пакінуць за кратамі, а каго вызваліць. У той жа час усе вязні, затрыманыя за сур’ёзныя справы, заставаліся пад вартай. Рэцыдывістаў, якія сядзелі нават за нешта малазначнае, таксама не выпускалі.

У канцылярыю выклікалі і Яся. Там ужо была сабраная групка з дзесяці зняволеных. Пад узмоцненым канвоем іх суправадзілі да будынка Рэўтрыбунала, паблізу Саборнай плошчы.

Вязняў увялі ў вялікую пустую залу. Тут яны мусілі чакаць на вырашэнне сваіх спраў. На допыт іх выклікалі па адным. Яся ўзялі перадапошнім. Яго ўвялі ў пакой, дзе за трыма сталамі працавала некалькі людзей. Пры самым вялікім стале, насупраць дзвярэй, сядзелі два мужчыны і адна жанчына. Апошняя была вельмі маладой, але брыдкай.