Алесь Пашкевич - Рух

Ад нечаканкі Адам толькі раскрыў рот і заміргаў, як вінаваты гімназіст. Хацеў уздыхнуць, але паветра не хапала: здалося, што яго — як тую шкляную армуду — моцна сціснулі ў таліі…

— Ханым — цудоўная дзяўчына, — нарэшце выгаварыў ён. — І ў сваіх найлепшых марах я хацеў бы злучыць сваё жыццё з ейным… І… — Адам устаў і прыклаў далонь да сэрца, — і прасіць у вас на тое бацькоўскага дабраславення…

Тугіеў, выявілася, і сам у гэтую хвіліну не чакаў падобнага. Кашлянуў, адхінуўся на спінку фатэля, прыўзняў правае брыво і ўважліва паглядзеў на Адама, затым матнуў рукой, маўляў, сядай, высунуў верхнюю шуфляду стала, дастаў з яе стос спісаных аркушаў і кінуў на край стальніцы.

— Гэта пераклады тваіх лістоў да Ханым…

— Як?! — Адам зноў ускочыў, а за ім і Тугіеў.

— Знаю, што так непрыгожа! Ханым аб тым не ведае і ведаць не павінна. Будзеш сам бацькам — зразумееш мяне, — ён падышоў да Адама, паклаў яму на плячо руку і сілай прымусіў зноў сесці. — Дарагі мой, ты падабаешся мне як магчымы зяць і член сям’і. І род твой, па ўсім, — людзі мужныя і дастойныя павагі. Але мы — мусульмане. Ты згодны прыняць нашую веру? — зрэнкі Тугіева нібы прыліплі да Адамавых вачэй.

— Я… Я думаю, што Бога, як і бацькоў, не выбіраюць. Народжаны хрысціянінам, я і мушу ім адысці да Усявышняга… — словы Адама прагучалі ціха, хоць і ўпэўнена.

— Бачу перад сабой годнага мужчыну! І спадзяюся, такім ты і застанешся ў маім успрыманні. Зразумей: Ханым мне вельмі дарагая, і я, забраўшы яе ад маці, павінен ёй удвая…

Тугіеў узяў са стальніцы стос спісаных аркушаў — перакладаў лістоў — і акуратна паклаў у камін. Над імі адразу ўзнікла шызае воблачка дыму, а затым успыхнуў агонь.

— Вось такімі, дарагі мой, бачацца мне і вашыя лёсы, — ён паказаў на камін. — Як гэтыя дым і агонь… Здаецца, і блізкія, і побач, а з’яднацца не могуць — заўсёды паасобку…

«Вось і папрасіў дабраславення», — збянтэжана думаў Адам, неўзабаве пакідаючы дом Тугіевых. А ў свой дом вярнуўся сіратой… На стале яго чакала бацькава цыдулка. У ёй няроўным дрыготкім почыркам было напісана па-беларуску:

«Любы сыне.

Мушу неадкладна адправіцца да сваіх продкаў, да тваёй незабыўнай матулі… Будзь больш шчаслівым за мяне. Хай Гасподзь Бог падорыць табе доўгае жыццё, у якім знойдзецца месца і згадкам пра нас…»

А знізу — як пастскрыптум:

«Можа, яно так і лепш: запомніш мяне жывым. А тую жменьку зямлі, калі не забыў, высып на нашую з тваёй матуляй магілку. І будзь шчаслівым!»

Варвара Міхайлаўна Міхайлава з падмаскоўных Люберцаў сустракала светлы красавіцкі Вялікдзень «па-восеньску»: хрэсніца Елізавета Берг у сваім лісце віншавала яе з кастрычніцкімі Пакровамі… Незамужняя і бяздзетная, з нерастрачанымі сантыментамі да чалавецтва, Варвара Міхайлаўна на цэлы адвячорак задумалася, нагрэла самавар, некалькі разоў перачытала ліст, — ад пачатку, дзе распавядалася пра замежную вандроўку з дэспатам-мужам, які раздражняе на кожным кроку і прадаецца пыхлівым немцам за іх паганыя маркі, да заканчэння са згадкай пра сваё слабое здароўе, з паклонамі і вось гэтым дзіўным запозненым віншаваннем. Даты на аркушы не стаяла, штэмпель на канверце размыты… Ну не магло ж пісьмо затрымацца на паўгода!

Варвала Міхайлаўна выпіла трэцюю шклянку чаю з любімым слівовым варэннем — і адчула нейкую незразумелую трывогу. Схадзіла ў прыбіральню, пагрэла, прыхінуўшыся да грубкі, спіну, зноў прысела за стол, яшчэ раз пакруціла ў руках канверт, — і, старанна змуліўшы вусны, пачала пісаць свой ліст, у якім, між іншага, і падзівілася запозненым віншаваннем хрэсніцы.

Прайшоў месяц, але адказу не было. Тады Варвара Міхайлаўна паслала тэлеграму, якую, як паведаміў паштармайстар, выправілі назад з прычыны адсутнасці па названых доме і вуліцы адрасаткі.

Сэрца неспакойнай жанчыны яшчэ з месяц поўнілася нядобрымі прадчуваннямі, а летам паклікала ў Пецярбург, дзе Варвара Міхайлаўна і сама спадобілася пераканацца ў тым жа.

— О, барыня! Яго мосць спадар палкоўнік яшчэ мінулай восенню пажадаў выехаць адселяка, — распавёў ёй дворнік.

— А куды ж?

— Ентага паведаміць не выявілі жаданніца…

Сэрца зніякавелай Варвары Міхайлаўны зусім разбалелася. Са сваім неспакоем яна пайшла ў бліжэйшы паліцэйскі пастарунак.

Малады жандарчык у блакітным мундзіры з зіхоткімі гузікамі на пагонах старанна запісаў імя, імя па-бацьку і прозвішчы зніклых, іх ранейшае месца пражывання і прыступіў да выяўлення знешняга выгляду. Пачаў з мужчыны.