Уладзімір Караткевіч - Хрыстос прызямліўся ў Гародні

— Чаго ён? — спытаў гаспадар. — Ты гаварыла з ім, Тэадора?

Імя, якое раней гучала, як мёд. Цягучае жыццё скнары! Пракляцце!

— Хлеба, відаць.

— Нават госція — хлеб толькі для цела, — апусціў вочы шкаляр. — Хлеб душы — літасць і разуменне.

— Святоша з бадзяг, — зразумеў яго гаспадар. — Ідзі. Каб гэта я ўсім хлеба даваў — куды б мае пяцьдзесят валок пайшлі? Псу пад хвост? Ідзі, кажу.

Хрыстос маўчаў. Яму яшчэ ў чымсьці трэба было ўпэўніцца. У чым? Ага, ці прамільгне на яе твары хаця цень успаміну.

— Ты хто? — спытаў гаспадар.

— Хрыстос, — машынальна адказаў ён.

Гаспадар нават не асабліва здзівіўся.

— І цуды можаш?…

— Сёе-тое магу.

— Тады зрабі дзеля мяне… Вось і памінальнічак падрыхтаваў, ды ў храм пакуль не наважваўся… Ну, ужо цяпер!…

— Што?

— Я табе… сала кавалак дам. А ты за гэта зрабі, каб… Вось тут усё… Каб у Янкі… карова здохла і ў Рыгора… і ў Андрэя, і ў другога Андрэя… і ў Навума, і ў Васіля, і ў Волеся, і ў Яўгена, і асабліва ў Ладыся, паскуды, ерэтыка.

Хрыстос уздыхнуў і ўзяў памінальнік.

— А… сала?

— Не трэба. Ісцінна кажу табе, сёння ж уздадуць табе па жаданнях тваіх… Бывай, жэно.

Пайшоў. Жанчына пры гуках апошніх словаў разагнулася была, успамінаючы нешта даўняе і цёплае, але так і не ўспомніла і зноў схілілася да градак.

Цяпер ён ішоў проста да плошчы. Няма чаго было хавацца ад людзей. І тут жыццё нанесла яму страшны, пад сэрца, удар. Хаця б ведаць, што ён здраджаны шчаслівымі і добрымі: «Каб карова здохла…» Вось і ўсё, што дало ёй жыццё. Чалавека, які хлусіць і каецца, святошу, які хрысціцца шырэй за ўсіх, а сам… Тоне сябра, а такі святы, хлуслівы смярдзюк, толькі што аблізаўшы моцнаму ўвесь азадак, кажа яму з берага: «Спачуваю, братачка, спачуваю, але нічым памагчы не магу. Ты лепей на дно хутчэй спускайся».

…Амаль ля самай плошчы ён размінуўся з трыма ўзброенымі манахамі. Яму было ўсё адно, куды яны ідуць, ён не азіраўся і не бачыў, што яны ўвайшлі ў дом гаспадара.

Каяўся ў грахах Вавілон і Навухаданасор, цар ягоны… І, кажуць, Навухаданасор, каючыся, пасыпаў сабе галаву попелам і пылам. Але пыл той быў пылам разбітых ім гарадоў, а попел — попелам спаленых ім ахвяр.

Сярэдневяковы беларускі апокрыф

Хрыстос выйшаў на плошчу пад абшчынны дуб і, уражаны, ледзь зноў не кінуўся ў завулак. Гэткае відовішча заўсёды прымушала ягоныя ногі рухацца нібы самастойна.

Пад дубам доўгім глаголем стаялі сталы. За імі сядзелі людзі ў дамініканскіх расах. Убаку сядзеў над жароўняй кат, чысціў трэсачкай пазногці. Чалавек пяцьдзесят людзей, закутых у латы, пакарбаваныя крыжамі — чэрнь на срэбры, — абкружала стол: духоўная варта, гвардыя царквы.

Некалькі «гвардзейцаў» атачылі маленькую купку людзей. Паўсюль шныпарылі служкі ў расах. Цягалі лаўжы і паленні пад пяць дубовых слупоў, укапаных у зямлю з падветранага боку.

Апосталы стаялі наводдаль, і Хрыстос пайшоў да іх. Баяцца асабліва не было каго. Іх трынаццаць, усе ўзброены, танна жыцця не прададуць у выпадку чаго.

Ён страшэнна не любіў ордэн псоў Пана Бога. Вынюхваць, шукаць, караць — вось у чым бачаць яны служэнне Богу. Шкада, што нельга напасці і разагнаць гэтую падлу. Слабыя сілы. Каб жа яшчэ быў тут вясковы народ! Але гэта не горад, жыхары, відаць, у жаху пахаваліся. Стаіць маленькая купка людзей. Можа, сваякі схопленых.

Хрыстос падышоў да сваіх.

— Доказная інквізіцыя засядае, — невядома каму растлумачыў дурыла Якуб, — святая служба.

Вочы Хрыстовы сустрэліся з вачыма Іуды. Той быў толькі зеленаваты, і шкаляр зразумеў, што Раввуні відавочна не па сабе.

— І сюды дабраліся, — сказаў іудзей. — Дзвесце пяцьдзесят год паўзлі. Дацягнулася святая служба… А я нібыта сам помню.

— У нас яна доўга не працягне, — буркнуў Тумаш. — Не бойся. Цябе не дамо.

Яны ўбачылі, што перад святым сінедрыёнам стаіць скручаны мужчына з маладой сівізною. Злое, рэзкае аблічча, глыбокія вочы.

Апосталы глядзелі на яго і не слухалі пытанняў службы. Пытанні былі заўсёды амаль аднолькавыя. Гэта пасля, у пратаколах, іх расквечвалі краскамі мудрасці, чыстага высакародства і веры, якая сарамаціла і разбівала ўшчэнт сцверджанні ерэтыкоў. А на самай справе допыт быў хуткай і абрыдлівай справай, вельмі будзённай і сумнай. Пытанне — адказ — прызнанне або адмаўленне, і тады некалькі сказаў пры катаванні — прысуд — напуцце на страту. Нікому не цікава было, што чалавек адчувае, чаму ён зрабіў тое ці іншае, гаворыць ён праўду або брэша (даносчык ведаў лепей, чым той, на каго даносілі). Калі падсудных было многа ці суддзі спяшаліся — задавалі толькі некалькі пытанняў, асабліва калі справа датычылася аднаго падсуднага, а не арганізацыі. Дробных ерэтыкоў, якіх нельга было назваць страшным словам «ерэсіярх», асуджалі часта і без гэтага. На вялікіх вядзьмарскіх працэсах у Германіі, калі трэба было за нейкія пару дзён ачысціць горад ад двухсот — трохсот чалавек, прызнанні ахвяр лузалі як арэхі. У выпадку судовай памылкі рэабілітаваў і расплачваўся месцам у раі Пан Бог.